Skinfaxi - 01.04.2003, Blaðsíða 39

LANDMÓTUN
Vestfjarðakjálkinn er elsti hluti landsins. í
Breiðadalsheiði milli Önundarfjarðar og
Skutulsfjarðar hefur fundist eldra berg en annars
staðar hérlendis. Samkvæmt aldursgreiningu
mun það 14-15 milljón ára gamalt og þykir þó
ekki háraldurá mælikvarðajarðsögunnar. Sums
staðar gægjast fram mókola- eða surtarbrands-
lög og lítils háttar námuvinnsla átti sér stað
framan af tuttugustu öld.
Jöklar hafa að mestu ráðið mótun landsins.
Hvarvetna eru jökulsorfnir dalir og hvilftir og
forn jökulsker upp af fjallabrúnum. Með norður-
strönd ísafjarðardjúps liggja oft fannir niður
undir sjó fram eftir sumri enda heitir þar Snæ-
ljallaströnd. Upp af henni rís breið og driflivít
bunga Drangajökuls.
LANDSLAG
Landslag er fjölbreytilegt. Sæbrattir múlar og
björg ganga víða í sjó fram en inn á milli eru
grösugir dalir og víkur með vöðlum og fjörum
sem margar hverjar eru myndaðar úr skelja-
sandi. Á sunnanverðum Vestfjarðakjálkanum
eru línur landsins ávalar og mjúkar. En eftir því
sem vestar og norðar dregur verður landslag
mun tröllslegra og stórskornara.
Meginhluti Vestfjarðahálendisins nær 300-500
m hæð yfir sjávarmáli og fer lítið eitt hækkandi
til norðurs og vesturs. Inn í Vestfjarðakjálkann
skerast fjölmargir firðir, meira en helmingurinn
af fjörðum landsins, og inn af þeim ganga
þröngir dalir. Isafjarðardjúp skiptir Vestfjarða-
kjálkanum því sem næst í tvo hluta.
Geysilegur fjöldi er af ám á Vestfjörðum, enda
þótt ekki sé um neinar stórár að ræða. í þeirn er
nær óteljandi fjöldi fossa sem falla niður af há-
sléttunni, oft í stórbrotnum giljum og gljúfrum.
Fremstur verður talinn fossinn Dy njandi í Amar-
firði sem breiðist eins og blævængur niður 100
metra háa fjallshlíð.
Loks er að nefna láglendar og grösugar eyjar
þar sem eru þéttsetnar fuglabyggðir. Meðal
hinna þekktustu eru Æðey og Vigur í ísafjarðar-
djúpi og Grfmsey á Steingrímsfirði. Eyjar á
Breiðafirði skipta þúsundum og var áður búið í
mörgum þeirra. Þekktastar um norðurhluta
Breiðafjarðar eru Flatey, Hergilsey, Hvallátur,
Svefneyjar og Skáleyjar svo að fáeinar séu
nefndar. Eyjabyggðin er nú að mestu liðin undir
lok.
GRÓÐUR
Gróðurfar er um margt ólíkt því sem gerist
annars staðar á íslandi. Nokkrar sjaldgæfar
tegundir plantna finnast aðeins á Vestfjörðum,
en sérkenni gróðurfarsins byggja þó fyrst og
fremst á fjölbreytni Iandslagsins, árvissum
snjóalögum og litlu beitarálagi þar sem bændur
höfðu oft lítinn búpening. Birkikjarrer algengt,
á mörgum stöðum má sjá myndarleg reynitré
standa upp úr lágvöxnu kjarrinu en einnig mynda
þessar tvær tegundir samfellda skóga. Gott
berjaland er víða um Vestfirði. Árviss snjóalög
hlífa aðalbláberjalynginu og fleiri viðkvæmum
tegundum, s.s. skollaberjum og burknum.
Brattar fjallshlíðar eru skriðurunnar og teygja
gras- og lyngflákar sig upp eftir skriðunum í
bland við loðvíði og birkikjan'. Lágir hálsar og
heiðar eru algróin, krækilyng, fjallagrös og mosi
ríkja þar sem hærra ber en votlendi og tjarnir í
lægðum. A fjöllum uppi eru gróðurteigar um-
hverfis vötn og lindir, en litfögur smáblóm, eins
og jöklasóley og steinbrjótar kúra í skjóli frost-
sprunginna klappa.
HORNSTRANDIR OG JÖKULFIRÐIR
Hornstrandafriðland nær yfir nyrsta hluta Vest-
fjarðakjálkans. Auk hinna eiginlegu Homstranda
nær friðlandið yfir Aðalvík og norðurhluta Jökul-
fjarða. Á Hornströndum er stórbrotin og einstök
náttúrufegurð. Meðfram ströndinni eru snarbrött
fjöll og inn í þau ganga firðir, víkur og dalir.
Land er mótað af ágangi sjávar og jöklum
ísaldar sem hafa skilið eftir ófáar hvilftir og
skörð. Jarðsöguna má lesa úr landslagi og eru
víða menjar um gróðurfar og veðurfar fyrir
milljónum ára.
Gróðurfar er einstakt. Gróður hefur aðlagast að-
stæðum á svæðinu, stuttum og björtum sumrum
og snjóþungum vetrum, og er furðu grósku-
mikill. Þá hefur landið lengi haft frið fyrir
ágangi manna og búfjár.
Fuglalíf er auðugt á svæðinu. Á sumrin er mest
um fugla sem halda til á sjó og eingöngu setjast
upp til að verpa. Einnig verpir fjöldi fugla,
vatna- og votlendisfugla af ýmsum tegundum
með ströndinni. í Hælavíkurbjargi er talin vera
mest svartfuglabyggð á landinu og hvergi er
meira urn langvíu en í Hornbjargi.
Refir eiga hér griðland. Þeir munu hafa verið einu
villtu landspendýrin á íslandi við landnám og
hafa líklega borist til landsins á ísöld þegar jökul-
hvel ísaldar tengdi saman lönd á norðurhjara.
Á Homströndum má hvarvetna rekast á refi og
sumir hverjir reyndar orðnir talsvert mannvanir.
Áður var hér allnokkur byggð og þeir sem áttu
allt sitt undir náttúrunni nýttu hlunnindi sem
hún gaf eins og framast var kostur. Byggð lagð-
ist af fyrir u.þ.b. hálfri öld og víða er að finna
menjar um horfna búsetu og lífsbaráttu geng-
inna kynslóða.
Hornstrandafriðland hefur sérstöðu að því leyti
að það er ekki í vegasambandi við umheiminn
og eingöngu fært þangað sjóleiðina eða á tveim-
urjafnfljótum. Um svæðið liggur fjöldi göngu-
leiða við allra hæfi. Reglubundnum ferðum er
nú haldið uppi að sumrinu. Á sumrin er einnig
rekin gisting og greiðasala á nokkrum stöðum í
friðlandinu. Samfara aukinni umferð hafa verið
settar reglur um umgengni í Hornstranda-
friðlandi sem ferðafólki ber að kynna sér en
svæðið heyrir undir ísafjarðarbæ.