Sjómannablaðið Víkingur - 01.02.1942, Síða 5

verði eigi að selja kjöt bóndans eða hvaða
kaup eigi að greiða iðnaðarmanninum, má
auðvitað með aðstoð þeirrar þekkingar, sem
hagfræðivísindin hafa yfir að ráða, t. d. reikna
út, hver sé framleiðslukostnaður bóndans, ef
honum er reiknað ákveðið kaup, en hversu
hátt það á að vera, er ómögulegt að reikna.
Hagfræðingarnir gætu einnig leitt nokkrar
líkur að því, hvert verðið myndi vera, ef um
algerlega frjálsan markað væri að ræða, en
um það, hvort það verð væri í sjálfu sér æski-
legra eða réttlátara en eitthvert annað verð,
geta þeir ekkert sagt sem slíkir. Þeir geta
einnig sagt til um það, hver áhrif það muni
væntanlega hafa á söluna og tekjur bóndans,
ef verðið er hækkað eða lækkað, miðað við
ákveðin markaðsskilyrði. hvernig sé hag-
kvæmast að haga dreifingunni og sölunni o. s.
frv. Eins getur hagfræðingurinn sagt til um,
hvaða áhrif t. d. launahækkanir hjá iðnaðar-
mönnum muni hafa á iðnaðinn og einstakar
iðngreinar, á aðra atvinnuvegi, á skiptingu
þjóðarteknanna, verðlagið, vísitöluna, inn-
flutninginn, útflutninginn, gengi krónunnar
og þar fram eftir götunum. En þrátt fyrir það,
getur hann sem vísindamaður ekkert um það
sagt, hvort hækka eigi kaup iðnaðai'mann-
anna. Hvort það á að gera eða ekki, hlýtur að
fara eftir því, hvort þau áhrif, sem hagfræð-
ingurinn telur, að það muni hafa, eru talin
æskileg eða óæskileg, réttlát eða ranglát.
Um afstöðu hagfræðinganna til dýrtíðar-
málanna er alveg hliðstætt að segja. Þeir geta
í sjálfu sér ekkert um það sagt, hvort vinna
beri gegn dýrtíðinni eða ekki. Þeir geta hins
vegar skýrt, hverjar séu orsakir dýrtíðarinn-
ar og hverjar afleiðingar hún muni hafa, ef
ekkert er að gert. Ef menn þá verða sammála
um, að æskilegt sé að vinna bug á dýrtíðinni,
geta þeir bent á, hvaða leiðir séu til að því
marki, þeir gæta lýst þeim ráðstöfunum, sem
til greina getur komið að gera, og afleiðing-
um þeirra. Eigi að keppa að því að vinna sem
skjótast bug á dýrtíðinni, geta þeir lýst því,
hverjar ráðstafanir séu til þess áhrifamestar.
Ákveði valdhafarnir, að ráðstafanirnar megi
ekki rýra kjör einnar eða ákveðinna stétta,
geta þeir sagt til um, hvernig hjá því megi
komast, en þeir geta ekkert sagt um, hvort
rétt sé eða rangt, að kjör þessara stétta rýrni
ekki. Það er ekki hlutverk þeirra, heldur
stjórnmálamannanna, að taka ákvörðun um
það.
Fræðilegt hlutverk hagfræðinganna er því
fyrst og fremst að afla þekkingar á þeim fé-
lagslegu fyrirbrigðum, sem starfsemi mann-
anna til þess að afla sér gæða, sem á er tiltölu-
legur skortur, og neyzla þeirra hefir í för með
sér, og að skýra orsakir og afleiðingar fyrir-
brigða í atvinnulífi og fjármálum, t. d. dýr-
tíðar, en hagnýtt hlutverk þeirra er fyrst og
fremst að benda á leiðir, sem liggi til ákveð-
inna markmiða, og skýra, hvaða markmiðum
megi ná með ákveðnum aðgerðum og hvaða
áhrif þær hafi, — án þess þó að fella nokkurn
dóm um markmiðin í sjálfu sér, t. d. benda á
hvað hægt sé að gera til þess að vinna gegn
dýrtíð, hvaða ráðstafanir séu þar áhrifamikl-
ar og hvaða áhrifalitlar, hvaða áhrif t. d.
gengishækkun hafi, hvaða áhrif skattahækk-
anir hafi, stríðsgróðaskattur, skyldusparnað-
ur o. s. frv.
Hér skal engin tilraun gerð til þess að hafa
áh'rif á skoðanir manna á því, hvort þetta
hlutverk hagfræðinnar sé þýðingarmikið eða
ekki, t. d. hvað snertir lausn dýrtíðarmálanna.
Ég er þeirrar skoðunar, að það sé miög þýð-
ingarmikið og að ekki verði gerðar skynsam-
legar ráðstafanir í dýrtíðarmálunum nema
þeir, sem þær gera, færi sér í nyt þá þekk-
ingu, sem hagfræðin hefir á því, hverjar ráð-
stafanir sé hægt að gera til þess að ná því
markmiði, sem menn virðast nú vera sammála
um að keppa beri að, sem sé að vinna gegn
dýrtíðinni, og þekkingu hagfræðinganna á
því, hveriar afleiðingar hinar ýmsu ráðstaf-
anir væntanlega mvndu hafa í för með sér.
Iíinsvegar virðast, ým«ir finna hagfræðivís-
indunum miög til foráttu. að þau geta ekki
slcorið úr bví, hvort yfirleitt eigi að vinna
gegn dýrtíðinni, við hversu háu verði eigi að
selia kiötið og hversu hátt kaun eigi að greiða
iðnaðarmönnunum. En að krefiast þessa af
hae-fvæðingi er í rauninni hliðrtartt og að ætla
að láta lögfræðing skera úr bví t. d., hvort
setia e'gi bannlög eða ekki. b. e. a. s., hvort
levfa skuli sölu áfengis. Hvnrt bað á að gera
eða ekki. er anðvitað komið undir bví. hvort
menn telia æ«kilegt„ að menn eigi kost á að
neyta áfengis eða ekki. en um bað hafa lög-
fræðivísindin ekkert að segia. Ef menn hins-
vegar teldu rétt að setia bannlög, getur lög-
fræðingurinn sagt, hvernig þau eigi að vera
til þess að brjóta ekki í bága við önnur lög
eða anda beirra o. s. frv. Nú geta lögfræðing-
arnir auðvitað haft ólíkar skoðanir í áfeng-
ismálunum, en þeir hafa slíkar skoðanir ekki
sem lögfræðingar, heldur sem einstaldingar
og út frá ákveðnum hugmvndum um það, að
hveriu beri að keppa í lífinu og hvað sé
mönnunum fyrir beztu. — Hafi maður beðið
vin sinn að lána sér peninga, þýðir auðvitað
5
VIKINGUR