Sjómannablaðið Víkingur - 01.07.1949, Blaðsíða 54

SJÓMANNAMÁL
Séra Pétur Guðmundsson prestur í Grímsey
á síðari hluta 19. aldar, var hinn mesti merkis-
maður og fróður um marga hluti. Hann fékkst
allmikið við ritstörf og er höfuðrit hans hinn
mikli „Annáll 19. aldar“, en út eru komin af
þeim annál þrjú stór bindi. Hið fjórða er ennþá
óprentað. En séra Pétur átti ýmis áhugamál
önnur. Honum var meðal annars hugleikið að
bæta siglinga- og sjómannamálið, sem löngum
hefur þótt óíslenzkulegt, og var það ekki síður
á tímum seglskipanna en nú hin síðari árin.
Um þetta hugðarmál sitt ritaði séra Pétur at-
hyglisverða grein í blaðið ,,Nor‘Öanfara“ 2. og
9. nóvember 1877. Grein þessi hét „Um lagfær-
ingu á sjómannamáli voru, einkum viðvíkjandi
þilskipum og áttavita“.
Séra Pétur hefur mál sitt á því, að ræða um
nauðsyn þess, að halda tungunni hreinni, ekki
aðeins ritmálinu, heldur og talmálinu. Telur
hann, að því miður sé íslenzk tunga einna
blendnust og mest afbökuð í sjávarþorpum og
kauptúnum. Þá sé og alkunnugt, að sjómenn
tali sín á milli hið mesta hrognamál, eigi sízt
er þeir ræðast við um sjómennskuna sjálfa. Sé
hið mesta mein að því, og alls eigi vanzalaust,
að ekki skuli vera höfð íslenzk heiti yfir hluti
þá, er sjómennsku tilheyra. Þar, sem því verði
við komið, eigi að nota hin fornu, norrænu nöfn
á skipshlutum, annars staðar sé nauðsynlegt að
smíða nýgerfinga.
Séra Pétur segir, að sig skorti tvennt til að
bæta á viðhlítandi hátt úr í þessu efni. Bæði
sé hann eigi nægilega kunnugur þilskipum og
búnaði þeirra, og þar að auki sé málþekkingu
sinni ábótavant. Þó segist hann ætla að tína til
nokkur orð úr sjómannamáli, sem sér hafi hug-
kvæmst, meðal annars í því trausti, að aðrir,
sem betur séu til færir, taki þessi mál öll til
rækilegrar athugunar.
Ætla má, að ýmsir hafi gaman af að sjá
þessar tillögur séra Péturs. Sumar þeirra hafa
verið teknar upp í málið, nokkrar aðrar eru
þess eðlis, að vel mætti gera það enn, þar sem
erlenda orðið er notað og ekkert hentugt hefur
komið í staðinn.
Nafnalisti séra Péturs er á þessa leið:
Mastur — sigla, siglutré.
Bugspjót = brandur.
Bóma = beitiás.
Gaffall = greipirá.
Stórsegl = aftursegl.
Skonnortusegl = miðsegl.
Gaffaltoppur = stangartoppur
Brastoppur = aktoppur.
Brös = akreip.
Fokka = framsegl.
Jagarboma = brandauki.
Jagar = brandaukasegl.
Klyver = brandsegl.
Stagfokka = stafnsegl.
Breiðfokka = þversegl.
Millumstagur = stag.
Millumstagssegl = stagsegl.
Klófalur = dragreip.
Pikkfalur = ristog.
Niðurhaldari = fellitog.
Bomdicki = lyftikaðall, léttir.
Veglínur = gangrimar.
Bardun = bóglínur.
Talía = hjólkaðall.
Talíuhlaupari = rennikaðall.
Talíukrökur = dráttarkrökur.
Blökk = hjólmóðir.
Jómfrú = skegla.
Ratt = stýrishjól.
Dreki = leguakkeri.
Bauja = dufl, hnakkmiði.
Baujutóg — duflstrengur.
Tvíhlaupari = fyrirrennari.
Spil = akkerisvinda, vindás.
Keðja = rekindi.
Gallion = trjóna.
Fangalína = stafnfesti.
Káeta = lyfting.
Káetukappi = yfirlyfting.
Dekk = þilfar, þiljur.
Lugar = fyrirrúm.
194
V I K I N □ U P