Sjómannablaðið Víkingur - 01.02.1953, Blaðsíða 4

og slæmrar aðbúðar. Sjómenn hljóta því einnig
að gera sér ljósa menningarábyrgð sinnar stétt-
ar og vinna að heilbrigðri málsköpun og mál-
vernd. Sú málsköpun og málvernd verður í senn
að gerast í talmáli og ritmáli. Þó að hægt sé
að hafa talsverð áhrif á talmál, ef vilji og skiln-
ingur er fyrir hendi, fær mál þó íyrst og fremst
slípun og festu, þegar farið er að beita því sem
ritmáli. Nú er því þannig varið, að minna hefur
verið ritað á íslenzku um sjóvinnu og sjómanna-
líf en efni standa til. Að vísu hafa nokkrir
íslenzkir rithöfundar, svo sem Hagalín, Vil-
hjálmur S. Vilhjálmsson og fleiri valið sér
yrkisefni úr sjómannalífinu, en verulegar ís-
lenzkar sjómannasögur — það er sögur, sem
gerast á sjó og lýsa lífinu og starfinu þar, —
eigum við ekki. Allmargar erlendar sjómanna-
sögur hafa verið þýddar og sumar vel, en slíkt
er ekki einhlítt. Sagan þarf að vaxa upp úr
íslenzkum aðstæðum.
Við þennan skort á sjómannabókmenntum
bætist, að lítið hefur verið skrifað á íslenzku um
sjómannsstarfið sem fag. Kennslubækur við
Stýrimannaskólann eru sumar enn á erlendum
málum. Þó hefur verið úr þessu bætt og í sum-
um fögum vel. íslenzk siglingafræði hefur verið
notuð síðan 1920, er siglingafræði Páls Hall-
dórssonar, fyrrverandi skólastjóra Stýrimanna-
skólans, kom út, en hann vann með henni merki-
legt brautryðjandastarf. Sérstaklega tel ég þó,
að íslenzku máli sé fengur að siglingafræði eftir
núverandi skólastjóra Stýrimannaskólans, Frið-
rik V. Ólafsson, en á þeirri bók er vandað
íslenzkt mál, og höfundinum hefur tekizt vel
að aðhæfa fagmálið íslenzkunni.
Nú er nýlega komin út bók, sem í skírninni
hefur hlotið heitið Verkleg sjóvinna. Útgefandi
er Ársæll Jónasson, kafari, og er bókin tekin
saman af honum og Henrik Thorlacíusi. Þetta
er mikil bók, rúmar 400 blaðsíður, í stóru broti,
með um 540 myndum og nær yfir flesta þætti
sjómennskunnar, bæði verklega og fræðilega.
Þar sem ég hef átt nokkurn þátt í prófarka-
lestri þessarar bókar, skal ég víkja að henni
nokkrum orðum sérstaklega í þessari hugvekju
um sjómannamál. Vegna deilu þeirrar, sem
risin er út af heiti bókarinnar, skal ég geta
þess, að ég vildi fá því breytt, strax og ég kom
að verkinu. Ég vildi, að aðlheiti bókarinnar
væri: Handbók sjómanna og útvegsmanna, en
sem undirtitill annaðhvort Kennslubók í sjó-
vinnu eða Verkleg kennsla í sjóvinnu. Úr þessu
varð þó ekki, m. a. vegna þess, að þá þegar
var búið að prenta kápu bókarinnar, og auk
þess vildi útgefandi bókarinnar enganveginn
láta orðið verkleg falla brott úr heitinu. En
4
bókin nær yfir svo mörg sérfög sjómennskunn-
ar, að hún verður fyrst og fremst að teljast
handbók. Þessu til sönnunar þarf ekki annað
en lesa fyrirsagnirnar á aðalköflunum: Sjó-
vinna, Merkjagjafir, Viðhald skipsins, Skipa-
gerð, Skipsmótorinn, Seglagerð, Um seglskip,
Stjórn og notkun árabáta, Björgun mannslífa
á sjó, Siglingin, Stöðugleiki skipa, Köfun. Ég
er þess vegna enn sömu skoðunar um nafnið.
Hins vegar met ég mikils þá virðingu, sem út-
gefandi ber fyrir hinu verklega og þeirri
áherzlu, sem hann leggur á það, að sjóvinnan
sé fag engu síður en sjálf siglingafræðin. En
það er í sjálfu sér að deila um keisarans skegg,
að vera að deila um þetta heiti bókarinnar,
mestu máli skiptir innihald hennar. Því ber
ekki að neita, að á máli bókarinnar munu finn-
ast ýmsir gallar, enda engin furða, þar sem
margir kaflarnir eru frumsmíð á íslenzka
tungu. Farið hefur verið bil beggja um notkun
tökuorða og nýyrða. Þess vegna munu hinir
kröfuhörðustu um íslenzkt mál telja tökuorð
notuð í óhófi, en unnendum tökuorðanna mun
finnast of mikið af lítt munntömum nýyrðum.
I kaflanum um seglskip er til dæmis mjög
mikið af tökuorðum og meira en mér fannst
góðu hófi gegna, en sætti mig þó við það á
þeirri forsendu, að hér væri frekar mál for-
tíðarinnar en nútíðarinnar og bezt væri, að mál
liðna tímans væri notað á þeim kafla. Þó munu
menn liðna tímans ekki verða á einu máli um
þetta. Hins vegar er meira af nýyrðum í öðr-
um köflum, til dæmis um skipsmótorinn og
skipagerð.
Þá hefur og enn annað ráðið orðavali bókar-
innar. Hún er í senn þýdd og frumsamin, og
við hina einstöku kafla hennar unnu ýmsir
sérfróðir menn hver að sinni fræðigrein. Af
því stafar nokkurt ósamræmi í stíl, og einnig
eru notuð fleiri en eitt orð um sama hugtakið,
t. d. er ýmist talað um áttavita eða kompás.
Einnig eru þarna öll þrjú orðin, lífbátur, björg-
unarbátur og bjargbátur. Hefði ég átt að velja
eitt af þessum þremur orðum, hefði ég tekið
orðið björgunarbátur, en hins vegar sízt orðið
bjargbátur. Það er að finna þarna, vegna þess
að það er í lagagrein, sem tekin var orðrétt.
Þá munu og sumir vilja hafa önnur orð um
ýmis hugtök en þarna eru notuð.
Þrátt fyrir þessa annmarka, sem eru á máli
bókarinnar og hlutu að verða á því, tel ég, að
íslenzku sjómannamáli sé fengur að henni, engu
síður en hinu verklega fagi sjómanna mun
fengur að henni. Með henni er íslenzkt sjó-
mannamál að nokkru leyti sveigt undir lögmál
íslenzkrar tungu, og hún kemur með mikinn
VÍKINGUR