Sjómannablaðið Víkingur - 01.08.1972, Blaðsíða 4

1 siðaskiptabaráttunni komu
íslendingar fram af meiri dirfsku
og sjálfsþótta gagnvart erlendu
valdi, en þeim hefir oft verið gef-
ið á síðari tíma örlagastundum.
Sjálfsöryggi þeirra í þeim
sviptingum stóð þá djúpum rót-
um í liðnum tíma.
Þegar Jón Arason biskup var
leiddur að höggstokknum í Skál-
holti 7. nóvember 1550 kvað hann:
Vondslega hefur oss veröldin
blekkt,
vélað og tælt oss nógu frekt,
ef ég skal dæmdur af danskri
slekt,
og deyja svo fyrir kóngsins mekt.
Hinar svokölluðu „réttarregl-
ur“ á hafinu hafa verið síbreyti-
legar frá einum tíma til annars.
Yfirleitt má fullyrða, að þær hafi
fram til þessa verið og séu ef til
vill ennþá, útfært hugarfóstur
sjóvelda og fiskveiðiþjóða, sem
gína vilja yfir sem stærstum hlut
sér til handa á kostnað smærri
ríkja. Eða þá háþróaðra iðnaðar-
þjóða sem sækjast eftir auðæfum
á hafsbotni, eða undir honum.
Skipting svæða í Norðursjó
virðist hafa gengið snurðulaust
enn sem komið er, hvað svo sem
ofan á verður á öðrum hafssvæð-
um. :
Skiptingin gengur ljúflega fyr-
ir sig allt að 150 km á sjó út,
ef ekki meir. „Réttarreglur" eru
engar settar og hafsbotnsráð-
stefnur virðast ekki botna neitt
í því hvað banna skuli eða bjóða,
en erfitt getur varla verið að fóta
sig á slíku flatbotna svæði, sem
Norðursjórinn er og mun fara
bezt á því, að markalínan verði
dregin miðja vegu milli aðliggj-
andi landa.
Auðveldara ætti að vera að
ákveða lögsögu landa eins og ís-
lands sem stendur á grunnsævis-
hjalla sem snardýpkar niður í
3000 m og meir.
1 gagnfróðu riti, sem Þorkell
Sigurðsson vélstjóri samdi 1955
er glögg skilgreining á þessu
atriði.
Leyfi ég mér að birta hana hér:
Það Island sem nú er ofan sjáv-
arins, er leifar af landsvæði, sem
eitt sinn hefur verið miklu stærra
og tengt landið við Austur-Græn-
land, hins vegar tengt það Fær-
eyjum, írlandi og Skotlandi og
þannig myndað landbrú milli
gamla og nýja heimsins. Þessi
landbrú er talin hafa myndazt á
fyrri hluta nýaldar, fyrir 50—70
milljónum ára, og hefur hún að
öllum líkindum hlaðizt upp í
miklum eldgosum (sprungugos-
um), er mynduðu nær lárétt blá-
grýtishraunlög hvert ofan á öðru,
svo sem enn má sjá í fjöllunum
á blágrýtissvæðum íslands, t. d.
á Austfjörðum og Vestfjörðum
svo og á Austur-Grænlandi gegnt
íslandi, á Færeyjum, Norðaustur-
írlandi og Norðvestur-Skotlandi
Hvenær og hvernig þessi landbm
hafi rofnað, er ekki vitað með
vissu. Telja má víst, að sig og
misgengi jarðlaga eigi verulegan
þátt í því, að landbrúin hvarf í
sæ, og telja flestir jarðfræðingar,
að Island hafi verið orðið ein-
angrað land alllöngu fyrir jökul-
tíma, en grasafræðingar og dýra-
fræðingar telja margir líklegt, að
landbrú hafi tengt ísland við Evr-
ópu á fyrstu hlýviðrisskeiðum
jökultímans. En leifar hinnar
fornu landbrúar eru augljósar,
þar sem eru neðansjávarhrygg-
irnir milli Grænlands og íslands,
og íslands, Færeyja og Bretlands-
eyja.
Sjáft rís ísland nú upp af
grunnsævishjalla, sem er svipaðr-
ar lögunar og landið sjálft, vog-
skorinn mjög, og standast firðir
og víkur, er skerast inn í þetta
landgrunn, víðast á við firði og
víkur, er skerast inní landið, svo
að auðsætt er, að um sams konar
myndun er að ræða. Undan suð-
austurströndinni skerast inn í
landgrunnið tiltölulega grunnir
álar, sem samsvara dölum, er
skerast inn í hálendið, en sjálf
ströndin núverandi er þar fjarða-
laus sandströnd vegna hins mikla
framburðar jökulánna. Tektóník
(sprungur, hryggir og misgengi)
landgrunnsins samsvarar og því,
sem á landinu er. Suðvestur af
Reykjanesi gengur grunnsævis-
hryggur, þar sem höfuðstefna ása
og dælda er NA—SV, alveg eins
og á Suðvesturlandi, en á grunn-
sævinu milli Grímseyjar og lands
er stefnan jafnáberandi N—S.
Undan móbergssvæðum landsins
er sjávarbotninn á grunninu úr
móbergi, oft hrjúfur (og þá kall-
að hraun) og sums staðar þakinn
reglulegum blágrýtishraunum,
sem runnið hafa yfir sjávarbotn-
inn, eins og t. d. við Vestmanna-
eyjar, en undan blágrýtissvæðun-
um er botninn aðallega blágrýti.
Víða er bergið í botni þakið leir
og sandlögum, mynduðum af
framburði, foki og eldfjallaösku,
og sums staðar eru skeljalög á
allstórum svæðum svo sem í
Faxaflóa.
Skiptar skoðanir eru um það,
hvernig grunnsævishjallinn liafi
myndazt. Flestir fræðimenn telja,
að brimrof (brimsvörfun) eigi
þar drýgstan þáttinn, er sjávar-
staða var ýmist hærri eða lægra
en nú, eftir því hve mikið af vatni
hafsins var bundið í jöklum og
hversu mikið landið var sigið und-
an fargi jökla. Sumir telja og, að
jöklar og jafnvel ár hafi átt
verulegan þátt í að mynda
þennan hjalla. En víkurnar og
firðirnir, sem skerast inn í þenn-
an grunnsævishjalla, hljóta, eins
og fyrr er vikið að, að hafa mynd-
azt á sama hátt og firðir og víkur
landsins sjálfs, þ. e. sumpart við
svörfun daljökla og sumpart við
misgengi (sigdalir). Þorvaldur
Thoroddsen taldi, að grunnsævis-
hjallinn hefði myndazt, eftir að
landbrúin hefði að mestu sokkið
í sæ. En hvemig svo sem þessu
er varið, má fullyrða, að jarð-
fræðilega og jarðsögulega séð, er
grunnsævishjallinn, landgrunnið,
óaðskiljanlegur hluti landsins
sjálfs.
Og svo að lokum:
Skuggar vondra verka fylgja
oft þeim, sem hyggja sig vera
hina sterku og neyta aflsmunar.
268
VlKINGUR