Sjómannablaðið Víkingur - 01.06.1991, Síða 58

AD STYRA
58 VÍKINGUR
og glæsilegri hafði hann sér-
stakt skipstjóraborð. Þannig
var það t.d. á Gullfossi, skipi
Eimskipafélags íslands 1950-
1973. Við skipstjóraborðið sátu
ýmsir fyrirmenn í þjóðfélaginu,
væru þeir meðal farþega, fræg-
ir listamenn og aðrir slikir. Yfir-
vélstjóri sat við annað borð og
1. stýrimaður við það þriðja. All-
ir voru þessir yfirmenn skipsins
í fullu starfi við skipstjórn. Far-
þegar vissu að um leið og stað-
ið var upp frá borðum biðu
þeirra skyldustörf.
í riti sem Jón Finnbjörnsson
tók saman vegna kennslu í sjó-
rétti segir, að þegar orðið
ábyrgð eða ábyrgur sé notað í
lögf ræði sé ýmist átt við skaða-
bótaábyrgð eða refsiábyrgð.
Skaðabótaábyrgð felur í sér að
sá ábyrgi verður látinn bæta
fjárhagslegt tjón sem hann er
gerður ábyrgur fyrir.
Skipstjóri starfar að verulegu
leyti á ábyrgð útgerðarmanns.
Mikilvægt er að bótareglum sé
þannig varið, að tryggt sé að
bætur fáist greiddar. Við útgerð
og siglingar eru venjulega mikil
verðmæti í húfi. Þá eru slys all-
tíð í þessari atvinnugrein. Fyrir
þvi er veruleg starfsemis-
ábyrgð lögð á útgerðina, með
öðrum orðum ábyrgð á skaða
sem valdið er í þeirri starfsemi
sem hún rekur. Strangt tekið
ber útgerðarmaður ábyrgð á
tjóni sem starfsmenn hans
kunna að valda með yfirsjónum
eða vanrækslu. Útgerðaraðili
ber því ábyrgð á skipstjóra á
útvegi hans. Þrátt fyrir að skip-
stjórinn er bótaskyldur sam-
kvæmt lögum, reynir sjaldan
eða aldrei á þetta atriði. Stað-
reynd er, að þegar tjón verður í
útgerð, er það oftast svo mikið
að ekki er á færi venjulegs fólks
að bæta það. ( annan stað eru
flestar eða allar útgerðir
tryggðar fyrir slíkum áföllum og
bætir þá tryggingafélag tjóna-
þolum, ef útgerðarmaður verð-
ur bótaskyldur.
í 16. grein siglingalaga segir:
„Tjón það sem skipstjóri veldur
útgerðarmanni, farmeigendum
eða öðrum með yfirsjónum eða
vanrækslu við störf sín, er hon-
um skylt að bæta. Dómstólar
geta þó lækkað bótafjárhæð
með tilliti til þess hve mikil sökin
var og tjónið, til efnahags skip-
stjóra og annarra atvika".
Refsiábyrgð er stundum
beitt ef sannast að skipstjórn-
armenn vanrækja skyldur sín-
ar. Þar með er mönnum refsað
fyrir vítavert kæruleysi, van-
rækslu eða lagabrot. Refsingar
geta verið sektir, varðhald, rétt-
indamissir osfrv. T.d. er hægt
að sekta skipstjóra fyrir að van-
rækja lögskráningu, þar sem
skylda til lögskráningar á skip
hvílir á honum.
Til þess að skipstjóra verði
dæmd refsing verður heimild til
þess að vera í lögum. Yfirleitt
verður skipstjóra ekki refsað
fyrir yfirsjónir skipverja sinna
nema í einu tilfelli: Það er fyrir
brot á fiskveiðilögum. Þá er
skipstjóri dæmdur, án þess að
sannað sé að hann hafi sjálfur
verið við stjórn skipsins þegar
brotið var framið.
í alþjóða siglingareglum eru
skýr ákvæði um ábyrgð skip-
stjórnarmanna og útgerðar-
manna. Þar segir í 2. reglu: „í
þessum reglum getur ekkert
leyst skip, eiganda þess, skip-
stjóra eða áhöfn undan ábyrgð,
ef reglunum er ekki fylgt eða
vanrækt er að gæta þeirrar var-
úðar, sem almenn sjómennska
krefst eða sérstakar aðstæður
kunna að útheimta“. Þá segir:
„Þegar fara skal eftir þessum
reglum og túlka þær, ber að
taka fullt tillit til hverskonar
hættu við siglingar, árekstrar-
hættu og allra sérstakra kring-
umstæðna, þar á meðal tak-
markaðrar hæfni hlutaðeigandi
skipa til að víkja, sem kann að
valda því að ekki verður komist
hjá að sniðganga þessar reglur
til að forðast yfirvofandi hættu".
Hér má segja að gefinn sé sá
tónn sem er undirstaða far-
sælla sjóferða. Hvað svo sem
reglur segja, verður almenn
mannleg skynsemi að ráða
þegar til kastanna kemur, því
engar reglur eru svo fullkomnar
eða tæmandi að þær taki til
allra þeirra kringumstæðna
sem upp kunna að koma.
í hinni stórmerku bók Guð-
jóns Ármanns Eyjólfssonar,
Siglingareglur, stjóm og sigling
skipa, eru tekin ýmis dæmi um
atvik þar sem skipstjórnar-
menn brugðust rangt við í
veigamiklum atriðum, sem svo
leiddi til slysa. Þannig var t.d.
með árekstur milli tveggja stór-
skipa, Achille Lauro og Cornel-
is B. árið 1956. Skipin voru á