Náttúrufræðingurinn - 1955, Blaðsíða 5

JARÐSKJÁLFTAR
67
hreyfinga í jarðskorpunni, þannig að bergið hefur lyfzt eða hnoðazt
saman. Fjöll þessi eru oft nefnd fellingafjöll. Þau hafa myndazt á
mjög löngum tima, en hreyfingin, sem olli myndun fjallanna, var
afar hæg. Það er álit jarðskjálftafræðinga, að flestir jarðskjálftar or-
sakist af sams konar hreyfingu i jarðskorpunni og þeirri, sem mynd-
aði fellingaf jöllin. Þessi hæga, en stöðuga hreyfing veldur innri spennu
í berginu, sem getur orðið svo mikil, að styrkleiki bergsins þoli hana
ekki. Bergið lætur þá skyndilega undan og einhver hluti þeirrar orku,
sem áður var bundin sem stöðuorka vegna spennu bergsins, breytist
í hreyfiorku, er veldur bylgjuhreyfingu, sem berst í allar áttir, líkt og
bylgjur á vatni, sem steini er kastað í.
Hvernig stöðuorkan getur breytzt i hreyfiorku er ekki vitað með
vissu og veldur því skortur vor á nákvæmri þekkingu á eðliseigin-
leikum bergsins á því dýpi, þar sem þetta skeður.
Langflestir jarðskjálftar eru svo nefndir „tektónískir“ jarðskjálftar,
þar sem stór svæði á yfirborði jarðarinnar leitast við að ná jafnvægi
með því að losna við innri spennu, sem myndazt hafði á löngum tíma.
Allmiklar rannsóknir hafa verið gerðar á „aukakröftum“, smáum
kröftum, sem eru of litlir til að valda verulegri hreyfingu, en geta
aukið þá innri spennu, sem fyrir er, svo mikið, að jarðskjálfti komi.
Á þeim svæðum jarðarinnar, þar sem oft verða miklar breytingar á
loftþrýstingi, virðist þrýstingsbreyting á yfirborð jarðarinnar, undir
vissum kringumstæðum, geta verið þessi aukakraftur. Á sumum svæð-
um jarðarinnár veldur hraðfallandi loftvog lítið eitt aukinni tíðni jarð-
skjálfta, en á öðrum svæðum hefur hratt stígandi loftvog sömu áhrif,
eða mikil úrkoma, sem einnig veldur auknum þrýstingi á yfirborð
jarðar. En þrátt fyrir það, að nú hefur verið safnað nákvæmum upp-
lýsingum um jarðskjálfta í hálfa öld, þá er ekki enn hægt að gefa
ákveðið svar við þessum vandamálum.
Skoðun jarðskjálftafræðinga á því, hvernig jarðskjálfti „verði til“,
má lýsa í fáum orðum þannig: Ef innri spenna bergsins á einhverju
svæði verður svo mikil, að styrkleiki bergsins þoli hana ekki, þá mynd-
ast sprunga og sprunguveggirnir kippast til, þannig að spennan minnk-
ar eða hverfur í næsta nágrenni sprungunnar. Stundum nær þessi
sprunga til yfirborðs jarðarinnar. Þegar sprungubarmarnir kippast
til, myndast bylgjuhreyfing í berginu, sem berst í allar áttir út frá
sprungustaðnum. Þessi bylgjuhreyfing er nefnd jarðskjálfti. Oft verð-
ur hreyfingin til þess að auka spennu bergsins á nálægum stöðum, og
er því miklum mun meiri hætta á jarðskjálfta fyrst eftir að mikill