Náttúrufræðingurinn - 1955, Qupperneq 30

92
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
fellsannál: „Á nóttu þess 14. og 16. Maii féll sandur é8a aska víSa
um SkagafjörS, varS sporrækt á völlum, sumsstáSar meira. Féll þessi
sandur og eystra og syðra í Þingvallasveit [3}.“ (Ann.Isl. I, bls. 626).
Þorsteinn prófastur Ketilsson á Hrafnagili í Eyjafirði [10] skrifar
í annál sinn, eftir að hafa lýst því, að fyrri hluti vetrar 1721/22 hafi
verið harður og hross hungruð vegna þess, að illa hafi heyjazt um
sumarið: „Heyið þar til óheilnæmt fyrir sandfoki þvi er kom úr
Kötlugjá rrieS soddan myrkva, aS kveikja varS Ijós á björtum degi í
húsum. Þetta skeði nærri að hálfvöxnu grasi. Gjörðist hér í EyjafirSi
sporrakt af sandinum, og sumsstaSar var hann í skóvarp.“ (Ann. Isl.
IV, bls. 651—652).
Loks er þess að geta, að síra Eyjólfur Jónsson á Völlum í Svarf-
aðardal [11] skrifar í Vallaannál: „ll.d(ag) Maii, 4. sunnudag eftir
póska, en 3. í sumri, að fögru veðri og hægu um hádegisstað, heyrð-
ust dunur miklar í suðri, þvílíkar sem skothríð væri, og gengu síðan
án afláts, allt til næsta frjádags (16. Maii). Sást þá eldur gjósa í lopt
upp nær hádegisstað, en þó ekki lengi; fylgdi þeim eldi myrkur mik-
ið sunnan yfir og suðaustan, er jókst því meir, sem leið á daginn, og
var svo mikið um miðaptan og þaðan af til náttmála, að trautt mátti
frá sér sjá. Fylgdi myrkri þessu sandfall svo mikiS um norSurlandiS
allt vestur til SvarfaSardals, svo sporrœkt varS á túnum, en hvorki
náði lengra myrkrið né sandfallið svo segja mætti, eimdi eptir af því
nokkra daga síðan, en þó ekki væri líkt við það er greindan dag varð.“
(Ann. Isl. I, bls. 518—519).
Hér að framan hafa verið dregnar saman þær heimildir um ösku-
fall í gosinu 1721, sem teljast mega samtimaheimildir og eru nokkuð
ábyggilegar. Það eykur tiltrú til þessara heimilda, að þær stangast
hvergi, heldur styrkja miklu fremur hver aðra. Upplýsingar Sigurðar
Stefánssonar um vindáttina koma mjög heim við útbreiðslu og þykkt-
ardreifingu öskunnar samkvæmt öðrum heimildum. Spurningin er
þá: er hægt að draga nokkrar mældar (kvantitatívar) ályktanir um
öskufallið af ofangreindum upplýsingum? Á kortið á 1. mynd hefi ég
merkt þá staði, sem öruggt er um, að aska hafi fallið ó. Af korti þessu
má draga þá ályktun, að aska hafi fallið yfir gjörvallan Sunnlend-
ingafjórðung, og mestan hluta Vestfirðinga- og Norðlendingafjórðungs,
eða yfir meira en 65 þúsund ferkílómetra lands. En þar með er ekk-
ert sagt um öskumagnið, nema eitthvað sé vitað um öskuþykktina,
og er þá að athuga nánar þær upplýsingar, sem fyrir liggja. Upplýs-
ingin, sem oftast er gefin í ofanskráðum heimildum, er sú, að ösku-