Náttúrufræðingurinn - 1955, Qupperneq 10

Ingimar Óskarsson:
Um undafífla
Inngangur.
„Þessi jurt hefur sömu eða mjög líka verkan og almennilegur fífill.
Gulleitan, blakkan lit má úr fíflum fá, og nafnið sjálft sýnir, að urtin
hefur verið brúkuð til að græða undir og sár“. Svo segir Björn Hall-
dórsson prófastur um undafífilinn í bók sinni, Grasnytjar.
1 ferðabók Eggerts Ólafssonar og Bjarna Pálssonar er á einum stað
minnzt á undafífil. Þar sem þeir ræða um gróður í Kjósarsýslu, segir
svo: „f Austurlandsferð okkar 1756 urðum við hrifnir af hinni óvæntu
fegurð á þessum slóðum (þ. e. suðvesturhluta Mosfellssveitar). Gras-
lendi, sem liggur hér hátt yfir sjó, er alvaxið safamiklu grasi, mergð
undafifla (Hieracium) og annars góðgresis." Þessi ummæli eru fylli-
lega sannleikanum samkvæm, því að enn í dag vex mikið af unda-
fíflum í nágrannasveitum Beykjavíkur. Og engin ástæða er til að ætla,
að magn þeirra hafi breytzt það að mun á s.l. 200 árum. Á þeim tíma
var ekki byrjað að aðgreina fífla þessa í tegundir, enda hefði þá um
leið skapazt heiti á tegundunum, en ekkert bendir til þess, að svo hafi
verið.
Undafíflar teljast til körfublómaættarinnar og er ætt sú mjög fjöl-
skrúðug; eru til hennar taldar að minnsta kosti 14000 tegundir. Hve
margar tegundir fífla eru í þeirri tölu, veit ég ekki, en varla munu
þær vera fleiri en 1000. En nú er sú tala orðin allt of lág. Fróðir
menn telja, að nú sé búið að lýsa að minnsta kosti 10000 tegundum
undafífla. Ef svo er, þá skipa körfublómin l.sætið, hvað tegunda-
fjölda snertir, og telja fram um leið lang-fjölskrúðugustu ættkvísl
jarðar.
Ekki er hægt að segja með sanni, að mikil nytsemi sé að undafífl-
um, en allmargar tegundir eru ræktaðar í görðum til skrauts. Munu
ýmsir blómavinir kannast við H. aurantiacum (roðafífil) og H. vill-
osum (sifjarfífil). Á Norðurlöndum eru einnig ræktaðar tegundirn-
ar H. pannosum (frá Litlu-Asíu) og H. speciosum (úr Karpataf jöll-
um). Engin þessara tegunda vex villt hjá okkur, en til eru innlendar
tegundir, sem prýði væri að í skrúðgörðum. Orðið Hieracium, sem er