Náttúrufræðingurinn - 1955, Blaðsíða 16

78
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
og lýsa hverju eintaki af ýtrustu nákvæmni. Á sama hátt skulum við
fara með einhverja undafífilstegund, og bera svo saman niðurstöðurn-
ar. Hver verður þá munurinn? Aðeins sá, að fíflarnir hafa stærri og
óreglulegri breytisvið. Báðar tegundirnar halda sinum grundvallar-
sérkennum. En það eru fleiri ættkvíslir en undafiflaættkvíslin, sem
geta verið breytigjarnar, má þar til nefna maríustakka og rósir. En
liggja þá ekki einhverjar þekktar orsakir til þessa hvikulleika? Jú,
vissulega. Það er meginregla á meðal fræplantnanna, að frjóefni hinna
karllegu kynfæra, fræflanna, frjóvgi eggfrumuna í eggleginu, svo að
spírunarhæft fræ geti myndazt. En engin regla er án undantekning-
ar. Margar jurtir eru í því ástandi, að þær þroska alls ekki frjó, eða
frjóið getur ekki gegnt hlutverki sínu, þó að það nái að þroskast. Eigi
að síður framleiða jurtir þessar spírunarhæft fræ. Þessu fyrirbæri
hefur verið gefið vísindanafnið Apomixis, er mætti kalla einœxlun
á íslenzku. En þessi „undarlegheit11 gerast ekki ætíð á sama hátt.
Þegar eggfruman sjálf leikur aðalhlutverkið, er þetta nefnt Partheno-
genesis eða meyfæ'Öing. Sem dæmi um íslenzkar jurtir, sem hafa mey-
fæðingu, er hægt að nefna maríustakka og fjallalójurt. Taki aftur á
móti einhver önnur fruma í kímsekknum að sér hlutverk eggfrum-
unnar, er það nefnt Apogamí eða geldœxlun, er því hér um eins kon-
ar kynlausa æxlun að ræða, og slík er tímgun meginþorra allra unda-
fífla. Nokkur hluti tegundanna af Islandsfífilsdeildinni þroskar þó
fræ með eðlilegum hætti. Við geldæxlun verða oft miklar truflanir
í egglegi fíflanna, og getur það haft afdrifarík áhrif á líf þeirra. Bygg-
ing blómsins hjá undafíflunum sýnir, að þeir hafa einhvern tíma í
fyrndinni framleitt fræ með venjulegu móti. Hvaða orsakir liggja til
þessara eðlisbreytinga, vita menn ekki með vissu. Sumir halda því
fram, að hér sé um að ræða afleiðingu kynblöndunar frá fyrri öldum.
Byggja erfðafræðingar þessa skoðun sína á því, að litþráðafjöldi þeirra
fíflategunda, sem frjóvgast á venjulegan hátt, er lægri en hjá hinum
apogamísku fíflum, byggður upp af tölunni 9. Flestir apogamísku fífl-
arnir eru 3-litna, 4-litna eða 5-litna. Aðrir telja, að stökkbreytingar
(mutation) hafi átt hér allverulegan hlut að máli. En sem sagt: For-
tíð undafíflanna liggur enn í móðu og mistri.
VIII. Landnám tegundanna á íslandi.
Það er orðið alllangt síðan, að norrænir grasafræðingar fóru að
' hugleiða, á hvern hátt háplöntumar hefðu getað numið löndin að jök-
ultíma loknum. Hafa Norðmenn öðrum fremur leitazt við að sýna