Náttúrufræðingurinn - 1968, Qupperneq 35

NÁTTÚ RUFRÆÐ J NGURJ N N
27
Sigurður Þórarinsson:
Skaftáreldar og Lakagígar
Myndir úr jai'ðfræði íslands VIII
l’að eldgos, sem síra Jón Steingrímsson nefndi Síðueld, en síðar
hefur venjulega verið nefnt Skaftáreldar, er rnesta hraungos, sem
vitað er að menn hafi augum Jitið. Og gígaröð sú, Lakagígar, sem
spjó þessum firnunr af hrauni, er ein hin stórfenglegasta sem
myndazt hefur á jörðinni síðan ísöld leið. Aðeins Eldgjá kernst
þar til jafns, en hún er ekki mynduð í einu gosi. I>ar næst
koma að myndarleik Vatnaöldur og Þrengslaborgir. Margt hefur
verið skrifað um Skaftárelda, Skaftáreldalrraun og Lakagíga og vant-
ar þó mikið á, að þessu efni hafi verið gerð nógu rækileg skil. Sam-
tímalýsing síra Jóns Steingrímssonar á þessum einstæðu náttúru-
hamförum, Fullkomið skrif um Siðueld, sem prentuð er í 4. bindi
Safns til sögu Islands, bls. 1—58, er klassísk og á ekki sinn líka og
ætti kafli úr henni að vera meðal þeirra sýnishorna íslenzkra bók-
mennta, sem hverjum unglingi væri ætlað að lesa.
Sá merkilegi nraður Sæmundur Magnússon Hólnr varð fyrstur
til að birta á prenti rit unr Skaftárelda: Om Jordbranden paa Is-
land i Aaret 1783. Þetta rit, sem er 80 bls., konr út í Kaupmanna-
lröfn 1784 og er formálinn dagsettur 25. febr. Sjálfur dvaldist Sæ-
mundur í Höfn meðan á gosinu stóð og er það því eingöngu byggt
á frásögnum, sem honum höfðu borizt að heinran. En ein af höfuð-
ástæðunum fyrir áhuga hans á þessu gosi var sú, að hann var fædd-
ttr í Hólnraseli, öðrum þeirra kirkjustaða er huldist hrauni í gos-
inu, og ólst að nrestu upp þar skanrnrt frá, á Staðarholti í Meðal-
landi. Var hann því gagnkunnugur staðháttum austur þar. Bók
Sæmundar er um margt vafasöm senr heimildarrit, en lýsing hans
á Hólmaseli og umhverfi þess fyrir gosið er hin fróðlegasta og
þótt æskustöðvarnar fegrist e. t. v. eittlrvað fyrir lrugskotssjónum
hans, er hann sjálfur í framandi landi fréttir um lrin grimmu ör-
lög þeirra, er lítill vafi á, að þar lrefur verið nrargur fallegur reit-
urinn.