Náttúrufræðingurinn - 1968, Side 55

NÁTTÚRU FRÆÐIN G U RI N N
45
fram Skaftárgljúfur þar til seint í september og kann að nokkru að
vera komið úr norðaustursprungunni, en það hraun hefur runnið
niður yfir suðvesturhraunið bæði eftir larvegi Skaltár vestan Úlfars-
dalsskerja og austan Laka. Ég tel þó ólíklegt, að það hraun, sem
hefur bætzt ofan á suðvesturhraunið eftir 29. júlí, sé meira en 0.3
til 0.4 km:!. bað er raunar þrisvar til fjórum sinnum meira hraun en
myndaðist í Öskjugosinu 1961.
Að meðtaldri gosmöl hefur því, ef miðað er við útreikninga
Þorvalds Thoroddsens á hraunmagni, um 9.5 km3 storknaðs hrauns
myndast 50 fyrstu daga gossins og samsvarar það um 2200 tenings-
metrum sekúndu hverja.
Rennsli hraunsins hið allra næsta gígunum hefur verið samanlegt
um 5000 m:!/sek ef reiknað er, að rúmþyngd kvikunnar í gígunum
hali verið um 1, eða svipað og nærri Hraungíg Heklu skv. Trausta
Einarssyni (1949). 5000 m3/sek er meir en hundraðfalt rennsli
Laxár í Suður-Þingeyjarsýslu og meir en tólffalt meðalrennsli
Þjórsár og myndi ærið stórfelld sjón að sjá tólf slíkar ár fossa fram
rauðglóandi. Hversu mikið rennslið hefur mest orðið er erfitt að
segja, en sé tekið tillit til þess, að mjög virðist hala verið farið að
draga úr gosinu úr suðvestursprungunni síðustu vikuna og að um
meðaltal 50 daga er að ræða, er ekki ólíklegt, að mesta rennsli hafi
orðið a. m. k. tífalt meðalrennsli. Við getum haldið áfram að leika
okkur að samanburði og bent á, að fyrstu 50 dagana voru Skaftár-
eldar á við a. m. k. 50 Surtseyjargos eins og það gos var fyrsta mán-
uðinn. Með sama áframhaldi hefðu Skaftáreldar hlaðið upp landi
sama rúmmáls og ísland allt ofansjávar á 700 árum.
Skaftáreldahraun, Eldgjárhraun og elzta Þjórsárhraun eru að
flatarmáli mestu hraun, sem runnið hafa á jörðunni síðan ísöld
lauk og líklega verður að fara tugþúsundir ára aftur í tímann til
þess aðfinna önnur eins, en vera má, að meiri hraun að rúmmáli hafi
komið upp í einhverju dyngjugosi hérlendis eða á Hawaii síðustu
tíu þúsund árin. G. Walker (1965) telur öruggt og Guðmundur
Kjartansson (1966 a, 1966 b) líklegt, að jafnvel stærstu dyngjur hér-
lendis, svo sem Trölladyngja og Skjaldbreiður, séu hver um sig
myndaðar í einu gosi, og ég hefi síðan hraun hlóðust á Surtsey
talið líklegt, að sumar dyngjur a. m.k. væru myndaðar í einu gosi
(S. Þórarinss. 1964). En samkvæmt rannsóknum Hauks Tómassonar
(1966) hefur Trölladyngja gosið oftar en einu sinni og ærið langt