Náttúrufræðingurinn - 1968, Side 91

NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
77
um hnöttinn, og er hún því miklu útbreiddari en húsönd, sem verp-
ur aðeins í vesturhluta Norðurameríku, lítils háttar á Labrador og
Grænlandi, og svo á Islandi (við Mývatn og Laxá). Varphættir þess-
ara tveggja anda eru mjög líkir, t. d. gera báðar tegundirnar sér
hreiður í holum trjám, þar sem þau er að finna. Fæðuval þessara
tveggja andategunda virðist einnig vera mjög svipað. Hvinönd er
meiri farfugl en húsönd, og á veturna er hvinöndin yfirleitt meir
á sjó en síðarnefnda tegundin.
Fullorðnir hvinandarblikar eru tiltölulega auðgreindir frá hús-
andarblikum og nægir að vísa til Fugla íslands og Evrópu um
ákvörðun þeirra. Á löngu færi ber einna nrest á því, að hvinandar-
blikar sýnast að mestu hvítir en húsandarblikar að mestu svartir á
bolinn. Hvíti bletturinn við nefrótina (kringlóttur á hvinandar-
blika, hálfmánalaga á húsandarblika) og höfuðlagið eru góð ein-
kenni á stuttu færi. Auk þess má nefna, að á flugi sést miklu meira
hvítt í vængjum hvinandarblika en húsandarblika. Ungir blikar
beggja tegunda eru í fyrstu svipaðir kvenfuglunum. Á báðunr teg-
undunum kemur hvíti bletturinn við nefið í Ijós á fyrsta vetri og
myndar lóðrétta rák við nefið, en fær smám saman á sig sama lag
og á fullorðnum blikum. Á ungum hvinandarblikum nær þessi rák
þó aldrei upp fyrir nefið, en á húsandarblikum nær rákin upp fyrir
nefið.
Karlfugla á fyrsta hausti og kvenfugla er hins vegar nær ógerlegt
að greina til tegundar úti í náttúrunni. Við góðar aðstæður má þó
styðjast við höfuðlag og nefstærð þessara fugla, ef menn gerþekkja
báðar tegundirnar. Seinni hluta vetrar og fram eftir vori má greina
flestar fullorðnar húsandarkollur frá hvinöndum á því, að nef
húsandanna er að mestu gulleitt, en á livinandarkollum myndar
guli liturinn aðeins mjóa rönd yl'ir framanvert nefið. Margar full-
orðnar húsendur eru þó alveg eins og hvinendur að neflit og báðar
tegundirnar geta einnig verið með aldökkt nef á þessum tíina. Það
er því hægt að ákvarða örugglega alla kvenfugla með gult nef sem
húsendur, en neflitur nægir á hinn bóginn ekki til þess að ákvarða
hvinendur með vissu.
Kanadíski fuglafræðingurinn Allan Brooks hefur ritað mjög gott
yfirlit um aðferðir til að aðgreina hami húsandar og hvinandar
(Brooks 1920). Er lögun nefsins að lians dómi bezta tegundarein-
kennið, en nefið er yfirleitt mun frambreiðara á hvinönd en hús-