Náttúrufræðingurinn

Volume

Náttúrufræðingurinn - 1972, Page 33

Náttúrufræðingurinn - 1972, Page 33
NÁTTÚRU FRÆÐINGURI N N 21 Jón jómsson. Grágrýtið Inngangur Sjálí'sagt er grágrýtisnafnið ævafornt og hvenær það er fyrst notað hér á landi verður ekki sagt. Grásteinn (grásten) er algengt orð í munni alþýðu á Norðurlöndum t. d. í Svíþjóð og er því ekki ólíklegt að landnámsmenn hafi þekkt það og notað, þó um aðra bergtegund væri að ræða en þá, er þeir þekktu áður en hingað kom. Hin frægu orð Snorra goða á Alþingi árið 1000 sýna að ekki voru þess tíma menn sneyddir athyglisgáfu hvað grjótið varðar fremur en annað. í Ferðabók Eggerts og Bjarna (1943) (II bls. 219) er getið um bergtegund í Lundey, Engey og Viðey, sem þeir gerðu sér grein fyrir, að væru forn hraun, en ekki er neitt nafn notað um þá berg- tegund, en þar er um grágrýtið að ræða. Mackenzie (1811) gerði sér Ijóst að grágrýtið við Reykjavík er hraun og E. Robert jarðfræðingur í leiðangri Gaimards taldi það elztu gosmyndun á íslandi. Jónas Hallgrímsson nefnir það „den yngre Klöftelava" og hann sér, að það er yngra en blágrýtismynd- unin. Jónas notar orðið dólerit urn grágrýtið og svo virðist J. Steen- strup einnig hafa gert, enda unnu þeir saman. Hins vegar nota báðir líka orðið Klöftelava um það. Svíinn C. W. Paijkull (1867) virðist vera sá, er fyrstur setur grá- grýtið á landabréf, enda gerði hann fyrsta jarðfræðikortið, sem vitað er um, að gert hafi verið af fslandi, og sýnir á því grágrýtið m. a. kringum Reykjavík. F. Zirkel mun fyrstur manna hafa gert smásjárrannsóknir á ís- lenzku bergi og m. a. á grágrýtinu við Reykjavík. Það sem hér að ofan er sagt, hef ég að langmestu leyti tekið eftir Þ. Thoroddsen (1902). Sjálfur notar Thoroddsen orðið dolerít, en nefnir jafnframt grásteinshraun. Helgi Péturss (1900) notar einnig þetta sama orð. Guðmundur G. Bárðarson (1927, 1928, 1929a, 1929b) notar einnig dolerit nafnið og hefur það haldist meðal íslenzkra fræði- manna fram á þennan dag.

x

Náttúrufræðingurinn

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.