Náttúrufræðingurinn

Volume

Náttúrufræðingurinn - 1972, Page 34

Náttúrufræðingurinn - 1972, Page 34
22 NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN Grdgrýtið og útbreiðsla pess. Af eðlilegum ástæðum hefur grágrýtið kringum Reykjavík fyrst vakið athygli manna. Mér þætti ekki ólíklegt að nokkurn hlut í því hafi átt sú staðreynd, að hús æðstu stofnunar þjóðarinnar, Alþing- ishúsið, er byggt úr þessu grjóti, sem tekið mun hafa verið aðal- lega á Skólavörðuholtinu, en Alþingishúsið var byggt á árunum 1880-1881. Grágrýtissvæði það, sem höfuðborgin stendur á, nær óslitið frá Þingvallavatni út um eyjar og nes við sunnanverðan Kollaf jörð. Það nær frá Esju, suður fyrir Hafnarfjörð og austur að Hengli. Hér og þar standa þó eldri fjöll eða hnúkar upp úr grágrýtisbreiðunni. Mest ber þar á Grímarsfelli, Reykjafelli og Úlfarsfelli, en milli þeirra síðastnefndu hefur grágrýtistunga fallið norður eftir dalnum, sem Varmá nú rennur um. Hólarnir í Viðey, Naustabrekkur og Heljar- kinn eru úr eldra bergi, sem grágrýtishraunin hafa runnið upp að og í Eiðinu og vestan við það kemur eldra berg frarn. Norðan undir Naustabrekkum kemur fram sandsteinslag undir grágrýtinu (1. mynd), sem þar er aðeins nokkurra metra þykkt. Það þekur svo að heita má allan norður og vesturhluta eyjarinnar, en sunnan við Við- eyjarsund kemur einnig eldra berg fram. Það syðsta sem af því sést er við Gelgjutanga. Þar fyrir sunnan og vestan er grágrýtið einráð- andi á yfirborði. Grágrýtisstraumur hefur fallið vestur með Esju og myndar Brimnes á Kjalarnesi. Þar er neðri hluti grágrýtishrauns- ins bólstraberg en efst er það venjulegt hraun. Virðist hraunstraum- urinn því hér hafa fallið út í vatn, væntanlega sjó enda er undirlag þess þarna sums staðar úr jökulbergi, sem skeljar eru í (Jónsson 1960). Norðan við Stardal hefur hraunið runnið upp í dalinn, sem Stardalsá nú fellur um, og er þar nú eftir dálítið grágrýtislag fremst í dalnum norðan megin ár slitið úr tengslum við megin hraun- strauminn, sem fallið hefur vestur með fjallinu allt í sjó út á Brimnesi eins og áður segir. Þetta sýnir að landslag á þessum slóð- um hefur í megindráttum verið svipað og nú er áður en grágrýtis- hraunin tóku að renna. Hvernig landslagi var háttað sunnan við Grímarsfell, Reykjafell og Úlfarfell fyrir þann tíma er lítið vitað um. Þó kemur eldra berg fram á stöku stað, t. d. við Silungatjörn, Myrkurtjörn og Krókatjörn og eins vestan undir Úlfarsfelli, í Gufunesi og norðan í Geldinganesi, sem raunar er ekki lengur neitt nes heldur eyja tengd meginlandinu aðeins af malargranda. Upptök

x

Náttúrufræðingurinn

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.