Náttúrufræðingurinn - 1972, Blaðsíða 40

28
N ÁT TÚRU F RÆ ÐINGURIN N
TAFLA I
1
i’lagioklas % . 47,00
Pyroxen % ........ 32,00
Ólívfn % ......... 13,10
Ógagnsætt efni % 7,50
(Opaque)
Taldir punktar .. 684
Þunnsneið nr. . . 1733
2 3 4 5
46,25 50,00 48,65 46,40
21,79 27,35 38,84 38,48
13,34 14,60 7,69 1,97
18,00 7,70 4,80 13,11
592 541 520 642
1005 974 331 1673,
6 7 Meðaltal
46,10 44,55* * 46,99
30,90 46,27 33,63
12,00 5,35 8,72
11,00 3,81 9,27
1256 860
U:a 10667, U:a 10659
*) Plagioklasdílar 5,35%.
Sýnin eru tekin á eftirtöldum stöðum:
1) Borhola í Rauðhólum 40 m dýpi, 2) Heiðmörk, 3) Sandgerði,
4) Vogastapi, 5) við Óbrinnishóla, 6) Hríshöfði Mosfellssveit, 7)
Borgarhólar.
Yfirleitt er lítið um díla í grágrýtinu sem eru það stórir að þeir
sjáist með berum augum. Undir smásjánni eru þeir hins vegar vel
sýnilegir. Feltspatdílar sýnilegir berum augum koma þó fyrir og
einstaka sinnum einnig ólívín. Heita má, að ólívín sé eingöngu sem
dílar og oft tiltölulega stórir, allt að 0,8 mm í þvermál. Mjög oft eru
smáir kristallar úr kromspinell (Picoit) inni í ólívinkristöllunum, en
það er algengt víðs vegar á Reykjanesi.
Grágrýtið er yfirleitt dálítið frauðkennt, tekur í sig mikið vatn
og þolir veðrun illa. Sjást þess merki t. d. á Alþingishúsinu. Þetta
frauðkennda útlit bergsins hygg ég, að byggist á því, að örsmáar hol-
ur hafa myndast af því gasi, sem losnaði úr hrauninu sjálfu, er það
var að kólna, því gasið getur ekki gengið inn í kristallanet (gitter)
steintegundanna og losnar því úr hraunkvjkunni jafnóðum og hún
kristallast.
Yfirleitt virðist gxágrýtið vera komið úr dyngjum. Vitað er nú um
allmargar slíkar grágrýtisdyngjur. Fyrir utan þær, sem þegar eru
nefndar og teljast vel þekktar má nefna: Lyngdalsheiði, Ok, Sandfell
fyrir ofan Haukadal, Baklheiði og Grjótháls.
Sennilega er Sléttafjall á Holtavörðuheiði ein slík dyngja. Margar
fleiri eru þær, þó ekki verði hér taldar. Miklir grágrýtisflákar eru
einnig til án þess að vitað sé um uppruna hraunanna. Telja verður