Náttúrufræðingurinn - 1972, Side 51

NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
39
mörkum Skeiðarársands og skilur hann frá Öræfunum. Útfall ár-
innar er sem botnlaust hyldýpi og ægilegt á að líta. Jökulbrúnin
er þar djúpt grafin í aurinn, svo að áin vellur upp eins og upp-
spretta, með ferlegum skruðningum, en þó mætti svo virðast sem
forsjónin hafi ætlast til, að farvegur árinnar yrði varanlegri en á
gamla staðnum, þar sem hann var sífelldum breytingum undirorp-
inn.1) Frá upptökum sínum fellur Skeiðará til SA fyrir mynni hins
litla Morsárdals, sem áður getur, unz hún rekst með slíku afli á fjall-
rana þann, er Skaftafellsbærinn stendur suðvestan2) til í, að hún kast-
ast aftur nærri þverbeint út á sandinn, og hindrar það hana bersýni-
lega í að eyðileggja allan vesturhluta Öræfasveitarinnar, því að fjalls-
ræturnar, sem hún skellur á, eru svo fastar fyrir og grýttar, að straum-
þungi árinnar má sín þar einskis . . . Frásögnin er svo ljós hjá
Sveini, að lítið fer milli mála um hvernig Skeiðará rann árið 1794,
en á hinu er meiri vafi, hvar hún rann áður. Það er alveg ljóst, að
árið 1746 kom áin úr austurjaðri jökulsins, og kemur það vel heim
við, að hún hafi runnið þar, sem kallaður var Gamli farvegur á öld-
inni sem leið, en fyrsta hlaup þessarar aldar (1903) tók af. Ekki er
vitað til, að Skeiðará hafi að neinu ráði runnið í Jreim farvegi á síð-
astliðinni öld, enda var hann vel gróinn um aldamótin (sögn Björns
Pálssonar), og er Jrví líklegast að hann hafi verið sá sami Gamli far-
vegur, sem Sveinn minnist á og sé þá um ónákvæmni eða misskilning
að ræða hjá honum. Þó er hugsanlegt að Skeiðará hafi um eitthvert
skeið á þessum tíma runnið í farvegi nærri miðjum sandi, en varla
lengi. En Jró gengið sé út frá því, sem líklegast er, að Skeiðará hafi
að mestu runnið í Gamla farvegi (sem svo var nefndur á s.l. öld), á
átjándu öld, er ekki þar með sagt, að hún hafi ekki getað runnið
á öðrum stöðum með köflurn, og er því vel hugsanlegt, að hún hafi
komið undan jöklinum við Jökulfellið árið 1756. Á Jressari öld hefur
Skeiðará yfirleitt komið út við Jökulfellið, en Jró hefur komið fyrir
að hún hafi komið undan jökli nærri miðjum sandi, stuttan tíma í
einu, enda væri hún undantekning frá öðrum jökulám liér um slóðir,
ef útfall hennar hefði verið með öllu óbreytt um mjög langan tírna.
Það sem þeir Eggert og Sveinn segja um Skeiðará, Jrarf því ekki að
taka Jrannig, að annar hljóti að hafa rangt fyrir sér.
Með Ferðabók Sveins Jrrjóta prentaðar heimildir um Skeiðará frá
18. öld. En þó ritaðar heimildir þrjóti, má styðja ummæli Sveins
eftir öðrum leiðum.
]) Hér sleppt úr. 2) Réttara sunnan (S. 15.).