Náttúrufræðingurinn - 1972, Side 53

NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
41
sem Sveinn Pálsson minntist á í sinni Ferðabók. Hann fylgdi Hend-
erson yfir Skeiðarársand, og segir hann svo frá ferðinni yfir Skeið-
ará: „Við riðum á eftir honum (Bjarna S. B.) út í Skeiðará og fórum
í krákustíg af einni sandeyri á aðra, ýmist andstreymis eða meðstreym-
is. Komumst við vandræðalítið yfir þetta hættulega vatnsfall á tæpri
klukkustund".
Að nokkuð hafi gengið á, fáunr árum áður en Sveinn Pálsson var
á ferð á Skeiðarársandi, má sjá af eftirfarandi frásögn Hendersons:
„Þegar við vorum komnir miðja leið á sandinn, varð á vegi okkar
framskot það úr jöklinum, er kom árið 1787. Er það upphækkun
þrjátíu til fimmtíu feta há og rnargir hektarar að flatarmáli. Yfir
að sjá er hún alveg eins og sandurinn. Fyrst í stað hafði ég enga hug-
mynd um að það væri annað en svona geysilega víðáttumikill sand-
hóll eða jarðhæð, er staðið hefði af sér ofurmagn flóðanna; en eftir
að ég hafði riðið yfir það meir en mílu vegar, áttaði ég mig á því, að
ég var á leið yfir dyngju og gíga gamals íss. Ef ekki hefði verið fyrir
greind og langa reynslu leiðsögumannsins, mundi ég fyrir víst ekki
hal'a þorað að lialda áfram ferð minni í þessa átt. Við fórum niður
í hvilft og þar á milli stórra tjarna af hvítu vatni. Líka fórum við
fram hjá nokkrum uppsprettum, sem allmiklar ár runnu úr út í
sandinn. Svæði þetta er líklega um það bil þrjá mílufjórðunga frá
núverandi jökulrönd, og nálægt miðjavegu á því belti, eru margir
smáhólar, er hafa setið eftir, þegar jökullinn dróst til baka árið 1812,
síðasta skiptið, sem hann hefur sést hreyfast1'.1)
Af frásögn Hendersons er ljóst, að Skeiðará hefur þá runnið miklu
lengra austur með brekkunum en hún gerði þegar Sveinn Pálsson
kom, eða allt austur að eystra gilinu, og er líklegt að luin hafi verið
1) Rétt er að vekja athygli á, að Sveinn Pálsson segir næsta Skeiðarárhlaup
fyrir komu hans að Skaftafelli 1793, hafa komið árið 1784. Henderson getur
ekki um, að sú sandorpna jakahrönn, sem hann lýsir, og segir að myndast hafi
árið 1787, hafi orðið til í hlaupi, en á því leikur þó lítill vafi; því ef þarna
hefði verið um að ræða leifar af jökli, sem hefði skriðið fram, er enginn efi á,
að þeir hefðu krækt fyrir þetta svæði. Það var hins vegar ógerlegt, ef um hrönn
eftir hlaup var að ræða.
Hugsanlegt er að Henderson hafi skrifað 1784 í vasabók sína, en orðið á
að lesa það 1787, því ólíklegt er að hann hali getað vandað hvern staf svo í
dagbókum sínum, að aldrei yrði efast um hver væri.
Um merkin frá árinu 1812, er það að segja, að þau voru of langt frá jökli
til að líklegt sé að jökull hefði hopað frá þeim á svo skömmum tíma, og verður
því að teljast lítill vafi á að þau hafi vcrið eftir lilaup.