Náttúrufræðingurinn - 1972, Page 26

102
NÁTTÚRUFRÆÐIN GURINN
má nefna sem dæmi, að bæði Þingvallavatn og Kleifarvatn voru íslaus
síðastliðinn vetur.
Sérhvert stöðuvatn er eins og heimur út af fyrir sig. — Lííið gengur
þar sinn gang, án þess að vera háð þeim skilyrðum sem ríkja á land-
inu umhverfis og lífkeðjurnar láta nær eingöngu stjórnast af orku frá
sólinni og því umhverfi, sem vatnið skapar þeim.
í grundvallaratriðum er atburðarásin sú sama, hvort sem er á
þurru landi, í hafinu eða í fersku vatni: Plönturnar eru undirstaða
lífrænu framleiðslunnar og öll önnur lífssamfélög lifa á þeim beint
eða óbeint. Plönturnar eru því kallaðar frumframleiðendur og það
má skipta þeim í tvo hópa: Annars vegar eru hinar stærri rótföstu
plöntur, sem vaxa frá fjöruborði og niður á um það bil 10 metra
dýpi, hins vegar er plöntusvifið (phytoplankton), en það eru smá-
sæjar plöntur sem svífa í vatnsmassanum. Mergð þeirra er oft geysi-
mikil, og vegur þannig upp á móti smæðinni.
Hinar stærri og rótföstu plöntur hafa margar hverjar stöngul og
hlöð, sem standa upp úr vatninu, aðrar eru alveg í kafi og klæða
botninn þannig, að hann er stundum fagurgrænn á að líta.
Það eru takmörk fyrir því hve plönturnar geta vaxið langt niður
á við í dýpið. Bæði er, að loftfylltir stönglar og blöð flestra þeirra
þola ekki mikinn þrýsting, og eins fer birtan dvínandi eftir því sem
dýpkar og án hennar geta plönturnar ekki verið.
Plöntugróður nær því oft niður á meira dýpi í tærum fjallavötn-
urn en í gruggugum láglendisvötnum, og kemur það nokkuð í stað-
inn fyrir hlutfallslega lægra næringarstig fjallavatnanna.
Plöntusvifið er tengt vatnsmassanum og er allsstaðar þar sem ljós
nær til. Þótt svifþörungarnir séu smáir, þá er mergðin svo mikil, að
þeir eiga töluverðan hluta í heildarfrumframleiðslunni. Sérstaklega
á þetta við í stórum vötnum, sem hafa hlutfallslega mikið yfirborð
miðað við strandbeltið. Plöntusvifið er þéttast í efri lögum vatnsins
og þynnist niður á við með þverrandi birtu. í tærum vötnum getur
svifþörungalagið orðið um 20—30 metrar á þykkt.
f strandbeltinu (littoral), innan nm plöntugróðurinn er venjulega
mjög fjölskrúðugt dýralíf. Þar lifa fleiri dýrategundir en víðast hvar
annars staðar í vatninu meðal annars flestar þeirra, sem eru fiskinum
mikilvæg fæða t. d. vatnabobbi (Lymnaea sp.), skötuormur (Lepidu-
rus articus) og vatnafló (Eurycerus lamellatus). Þessi dýr lifa annað
hvort sjálf á plöntum eða öðrum dýrum, sem lifa á plöntum.
Úti í vatnsmassanum sjálfum er einnig ríkt dýralíf og nefnist það