Náttúrufræðingurinn - 1972, Síða 43

NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
117
1. mynd. Skýringarmynd um hreyfingu daljökuls. Þversniðið til vinstri og
ofanvarpið til liægri sýna straumlínur og færslu borholu (cd) á miðri línunni
acb til cd'. Við það að jökullinn rennur, flyzt mælilínan acb til a'c'b', en form-
breyting sveigir línuna til a'eb' og borholuna til ed'. Á miðri myndinni er heild-
arhreyfingin sýnd nánar.
minnzt á framhlaup þeirra. Jöklar, sem virðast liafa nær staðið í stað
áratugum saman, lifna skyndilega, og eins og stífla bresti, hlaupa þeir
langt fram á nokkrum mánuðum með hraða, sem er 10—100 sinnum
meiri en slíkum jöklum væri eðlilegur. Sundurtættur jökullinn er
þá alófær mönnum. Orsakir þess, að surnir jöklar hlaupa fram, eru
enn ekki kunnar. Reynslan sýnir, að þessir jöklar virðast hlaupa með
ákveðnu árabili. Brúarjökull virðist hlaupa á 70—100 ára fresti.
Dyngjujökull og Síðujökull hlupu 1934. Tungnaárjökull vestan í
Vatnajökli hljóp síðast 1945. Flestar ferðir á Vatnajökul eru farnar
upp Tungnaárjökul, og því mun næsta framhlaup hans torvelda mjög
í nokkur ár ferðalög um Vatnajökul. Múlajökull sunnan í Hofsjökli
og Hagafellsjökull vestri í Langjökli voru síðastliðið sumar sundur-
tættir eftir framhlaup. Þá hljóp Eyjabakkajökull um haustið. í Norð-
ur Ameríku er vitað um yfir 200 jökla, sem hafa hlaupið, en engan í
Skandinavíu. Augljóst er því, að ákveðin sérstæð skilyrði þarf til þess
að jöklar hlaupi. Jarðskjálftar, eldsunrbrot undir jökli eða sveiflur í
veðurfari geta ekki skýrt framhlaupin. Telja menn nú líklegast, að
skýringar sé að leita í óknnnum aðstæðum við jökulbotn, t. d. óvenju