Náttúrufræðingurinn - 1972, Blaðsíða 50

124
NÁTTÚRUFRÆÐIN GURIN N
slagið; og lengra austur með, í áttina að Skaftafellsjökli, þar sem
Skeiðará hefur ekki verið á ferðinni árum sarnan, er sandurinn
smám saman að gróa upp. Þær plöntutegundir sem fyrst nema land
á áraurunum hér eru vegarfi (Cerastium fontanum), lækjagrýta
(Montia fontana), haugarfi (Stellaria media), varpasveifgras (Poa
annua), túnvingull (Festuca rubra), blávingull (Festuca vivipara),
skurfa (Spergula arvensis), lambaklukka (Cardamine hirsuta),
hundasúra (Rumex acetosella), skeggsandi (Arenaria norvegica),
músareyra (Cerastium alpinum), naflagras (Koenigia islandica) og
ýmsir mosar. Þarna er grámosi (Racomitrium lanuginosum) víða
fljótur að þekja aurana, og hverfa þá sumar landnemategundirnar,
en aðrar tegundir koma í staðinn, svo sem ljónslappi (Alchemilla
alpina), guhnaðra (Galium verum), axhæra (Luzula spicata), holta-
sóley (Dryas octopetala), lyngtegundir og svo birki (Betula pubes-
cens). Birkið hagar sér jafnvel eins og landnemategund á þessum
slóðum og sezt sums staðar að á nærri berum aurunum, eða þá í
mosaþembunni, og er þannig að myndast kjarr niðri á aurunum
undir brekkunum, enda er stutt þaðan upp í skógivaxnar brekk-
urnar og auðvelt fyrir birkialdinin að svífa niður á aurana.
Jökulurðirnar framan við Skaftafellsjökul eru einnig sem óðast
að gróa upp, en þær renna að nokkru saman við aura Skeiðarár,
og eru mörkin ekki alls staðar glögg. Á þessum slóðum er óvenju-
auðvelt að sjá greinilega, hvernig jökulurðir gróa upp stig af stigi,
því Skaftafellsjökull hefur hopað allmikið seinustu áratugina og
aldur hinna ýmsu jökulurða þarna er þekktur nokkuð nákvæmlega.
Fyrstu plönturnar setjast að á jökulurðunum strax árið eftir, að
jökullinn bráðnar af þeim. Landnemategundirnar eru að nokkru
þær sömu og á áraurunum, en þó ber minna á einærum tegundum
eins og haugarfa, lambaklukku og skurfu, en rneira á þeim fjölæru,
einkum grösunum, og þúfusteinbrjótur (Saxifraga caespitosa) er
hér algengur en aftur á móti lítt áberandi á áraurunum. Ýmsar
mosategundir eru einnig fljótar á vettvang en aftur á móti láta
fléttur bíða mörg ár eftir sér; það er sem sé greinilegt, og staðfesta
rannsóknir það, bæði Jiér og í öðrum löndum, að fléttur eru alls
engir landnemar á nýlegum jökulurðum, þveröfugt við það sem
menn héldu lengi vel. Á milli steinanna í jökulurðinni er nægilegur
leir, sandur eða fíngerð möl til að blómplöntur og mosar geti strax
tekið sér þar bólfestu. Gróðursamfélagið ltreytist svo og þróast með
aldrinum og endar á því að verða að birkiskógi, þó að slík þróun taki