Náttúrufræðingurinn - 1972, Blaðsíða 69

NÁTTÚRUFRÆÐIN GURINN
143
kölluðu Finnmerkurkál. Kálinu var safnað í blóma og mest notað
nýtt, eða það var steytt í mortéli með sykri og geymdist þá vel. Líka
var gert skarfakálsspritt með eimingu fersks skarfakáls. Þótti það gott
til munnskolunnar og til að pensla skyrbjúgssjúkt tannhold. Þurrk-
uð skarfakálsblöð og safi voru einnig notuð gegn skyrbjúgnum. í
jurtinni er lyktarsterk og beizk, rokgjörn olía, áþekk sinnepsolíu.
Héldu menn lengi að það væri þessi olía, sem læknaði skyrbjúginn,
en líklega er það aðallega C-fjörefnið í blöðunum, sem læknar.
Skarfakál var einnig notað gegn magakvillum, gigt, lifrar- og gall-
sjúkdómum og sem þvagleysandi og blóðhreinsandi lyf. Sumir pressa
safa úr skarfakáli blanda í hann sítrónusafa og hafa til drykkjar.
Skarfakál þrífst vel í dálítið rakri mold, og á loftraki og suddi vel við
það. Það vex líka víða í skuggsælum skútum móti norðri, en einnig
sólarmegin í sjávarbjörgum og í klungri ofan við fjöruna. Það er
auðjrekkt á nærri kringlóttum, bragðbeizkum blöðunum, hvítum
blómum og nær hnöttóttum hýðisaldinum. Seltan og sjávarloftið á
vel við ]:>að. Sumarið 1935 rakst ég á blómgað skarfakál langt inni
í landi undir Hálsi við Snæfell eystra, mér til mikillar undrunar. Óx
skarfakálið í dýjaðri. Kannski liafa mávar borið með sér fræ þess utan
frá sjó? Síðar hefur skarfakál fundizt hér á nokkrum stöðum fjarri
sjó, en oftast smávaxið og er e. t. v. sérstakt afbrigði. í görðum í
Reykjavík og víðar er ræktað dálítið af skarfakáli, bæði upp af ís-
lenzku og útlendu fræi.
Svo gróskumikið getur skarfakálið orðið, að dæmi eru Jiess, að
börn hafi farið í feluleik í „eyjakálinu" t. d. á Ströndum.
f ritinu „Lítil ritgjörð um nytsemi nokkurra íslenzkra jurta“,
eftir ýmsa höfunda; safnað hefur Jón Jónsson garðyrkjumaður, og
gefið út í Reykjavík árið 1880, segir m. a.: „Sé jurtin borðuð hrá, er
hún einkar gott meðal móti skyrbjúgi. Dropa af blöðum og blómstr-
um hennar má búa til þannig: Maður tekur af blöðurn og blómstrum
hennar, nýjum og söxuðum, 8 lóð, 24 lóð af sterkasta brennivíni,
blandar ])ví saman og lætur Jrað standa við yl í viku, síðan skal sía hið
þunna frá og geyma. Af dropum þessum má taka hálft spónblað í senn
4 sinnum á dag. Jurtin er hið hollasta kálmeti til nautnar er fengist
getur“.
Mörg græn jurtablöð eru auðug af C-fjörefni. Samkvæmt rann-
sókn Júlíusar Sigurjónssonar læknis (sjá Matjurtabókina 1949, bls.
108) eru t. d. í: