Náttúrufræðingurinn

Árgangur

Náttúrufræðingurinn - 1974, Blaðsíða 74

Náttúrufræðingurinn - 1974, Blaðsíða 74
68 NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN varla hjallinn mikli í Hólmatungum, sem hlaðinn er eftir að hraun- ið var uppbi'otið, og fleiri slíkir. Spurningin er, livort þessir hjallar eru nenra lítið eitt elcfri en þunni jarðvegurinn. Sams konar þunnur jarðvegur finnst í mörg- um háttliggjandi farvegum, allt að 50—65 m yfir núverandi vatns- borði, svo sem í Gilinu bak við Áshöfða, á austuröxl Áshöfða, í Skjólbrekku austan við Landsárgilsmynni, á mörgum hraunflekum á gljúfrabörmunum svo og á botni Ásbyrgis. Þessi ungi jarðvegur er bundinn við ákveðin hæðarmörk upp frá ánni, hallandi með ár- dalnum. í honum finnast ekki fornu, Ijósu Heklulögin, en þeirra er H3 yngst, 2900 ára gamalt (Sigurður Þórarinsson, 1971). Eftir Jrykkt og öskulögum virðist þessi þunni móajarðvegur vera u. ]r b. 2400—2800 ára, og þó nær lægri tölunni. Að sumu leyti liggur ljóst fyrir, hvað gerst hefur. Allt Jretta virð- ast vera verksummerki eltir stórhlaup með óvenjumiklum og stór- gerðum framburði, sem hlaupið hafi niður árdalinn og hreinlega barmafyllt, og vel Jrað, hin miklu gljúfur, sbr. stórgrýtið og heljar- björgin ofan á hraununum svo og háu farvegirnir. Hala gljúfrin J^á grafist stórlega. Þessi býsn hafa dunið yfir fyrir rösklega 2000 árum, kannski 400—500 árum betur. Hlaup úr miklu lóni í Vatna- jökli eða eldsunrbrot í jöklinum gætu verið undirrót slíkra stór- viðburða, eða einhver meiriháttar stífla og vatnssöfnun norðan jökla. 5) Mikil hlaup fóru niður Jökulsárgljúfur á 15.—18. öld og ollu miklu jarðraski, fjársköðum og jafnvel manntjóni í byggðum (Sig- urður Þórarinsson, 1950), flest í sambandi við eldsumbrot í norðan- verðum Vatnajökli. Þau virðast þó hafa verið smámunir einir hjá stóra hlaupinu (eða hlaupunum) fyrir röskum 2000 árum. Sumar yngri hlauprastirnar á Söndunum eru trúlega frá þessum síðustu hlaupum. Þetta varpar dálitlu Ijósi á hina fjölmörgu aukafarvegi í Jökuls- árgljúfrum og hið mikla rof þar, ennfremur á stærð gljúfranna og vídd, röskun hraunanna og upphleðslu ungra malarh jalla. Þá skýr- ist og hinn furðulega unglegi jarðvegur í mjög háum farvegum. Ásbyrgi, hið fræga gljúfur, gæti verið að stofni til býsna fornt. En Jrað er straummótað gljúfur með rofhliðar austanmegin í báð- um gljúfurkvíslum, eins og vel sést t. d. utan úr Sandinum. Tvö- föld gljúfur á ýmsu mótunarstigi er ekki fátítt fyrirbæri í Jökulsár-
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132
Blaðsíða 133
Blaðsíða 134
Blaðsíða 135
Blaðsíða 136

x

Náttúrufræðingurinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.