Náttúrufræðingurinn

Årgang

Náttúrufræðingurinn - 1991, Side 9

Náttúrufræðingurinn - 1991, Side 9
loftsteinn um það bil 10 km í þvermál hafi rekist á jörðina og sprungið og orkan sem leystist úr læðingi við áreksturinn hafi jafnast á við 100 milljón megatonn af TNT. Feikna- mikið rykský þeyttist upp í heiðhvolf- ið, sveif þar og náði að umlykja alla jörð og þar með að skyggja á sólar- ljósið í nokkur ár. Þannig á stórlega að hafa dregið úr ljóstillífun og þar með hafa heilu fæðukeðjurnar brost- ið. Hafa fjölmargir jarð- og jarðeðlis- fræðingar, stjörnufræðingar og stærð- fræðingar fylkt sér í lið með þeim feðgum enda er hugmyndin um margt góð. Ýmis afbrigði hafa komið fram við tilgátu Alvarezfeðganna og sam- starfsmanna þeirra og hefur þar stundum verið skipt á stóra loftstein- inum fyrir halastjörnu frá fjarlægri stjörnuþoku, sem á að hafa komið inn í sólkerfið á þessum tíma, og kjarni hennar að hafa stungist í sjó og valdið víðfeðmum eitrunaráhrifum (t.d. Hsú 1980). Enn aðrar hugmyndir gera ráð fyrir skæðadrífu minni loftsteina eða halastjarna sem buldu þá á jörðinni á ákveðnu stuttu tímabili (Kyte & Was- son 1986, Hut o.fl. 1987). Margar þessara hugmynda gera einnig ráð fyr- ir, að útdauði vissra tegunda hér á jörð stafi af ýmiss konar geimættuðum fyrirbærum eins og t.d. geislun frá sprengistjörnu. Ýmist hefur þá verið talað um bein áhrif eða óbein. Bein áhrif stafa af geisluninni sjálfri. Slík geinrgeislun getur leitt til ófrjósemi og þar með útdauða. Óbeinu áhrifin geta komið fram í eyðingu ósonlagsins sem í raun verndar lífríki jarðar fyrir skað- legri geimgeislun (sbr. Albritton 1989). Aðrir jarðfræðingar (t.d Officer o.fl. 1987) hafa aftur á móti orðið til að benda á, að það sé ekki víst, að þessi skýringartilraun sé jafn nærri raunveruleikanum og hún er snjöll í einfaldleika sínum og steingervinga- fræðingar hafa flestir verið tregir til að ljá máls á geimættuðum fyrirbærum sem mikilvægustu skýringunum á þró- un eða útdauða lífvera. IRIDÍUMLÖGIN Rétt við lítinn bæ, Gubbio, í App- enínafjöllum í Perugiahéraði á Mið-ít- alíu, norðan Rómar, má finna athygl- isverð jarðlög gerð af leir- og eðju- steini. Þessi litli bær á sér langa sögu og var vel þekktur þegar á 16. öld fyrir leirmunagerð en sá iðnaður naut góðs af nálægð leirlaganna. í þessum lögum er að finna mörk jarðsögutímabilanna krítar og tertíers, 65 milljón ára gömul og eru mörkin ákaflega glögg. Þannig er sjálft lagið sem mörkin eru í aðeins um 1 cm þykkt og vel afmarkað. A áttunda áratugnum ákvað hópur vís- indamanna frá Berkeley-háskóla í Bandaríkjunum að freista þess að ákvarða hversu lengi þetta 1 cm þykka eðjusteinslag hefði verið að setjast til (Alvarez o.fl. 1980). Aðferðin, sem þeir hugðust nota, fólst í því að mæla magn iridíums (Ir) í setinu og bera það saman við magn iridíums sem þeir áætluðu að félli árlega til jarðar með geimryki. Astæðan fyrir vali iridíums var sú að iridíum er um 10.000 sinnum algengara í loftsteinum en jarðskorp- unni og að nýjustu aðferðir og tæki til efnagreininga gera kleift að mæla mjög lítið magn hinna ýmsu frumefna, þ.á.m. iridíums. Frumefnin iridíum og osmíum eru bæði málmar og teljast til eðalmálma vegna þess hve erfiðlega þau hvarfast við önnur efni. Þar sem þessi efni finnast, koma þau því venjulegast fyrir sem hreinn málmur. Það kom hins vegar í ljós við efna- greiningar að magn iridíums í leirnum var miklum mun meira en svo að geimryk eitt geti skýrt tilvist þess.

x

Náttúrufræðingurinn

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.