Náttúrufræðingurinn - 1991, Blaðsíða 9

loftsteinn um það bil 10 km í þvermál
hafi rekist á jörðina og sprungið og
orkan sem leystist úr læðingi við
áreksturinn hafi jafnast á við 100
milljón megatonn af TNT. Feikna-
mikið rykský þeyttist upp í heiðhvolf-
ið, sveif þar og náði að umlykja alla
jörð og þar með að skyggja á sólar-
ljósið í nokkur ár. Þannig á stórlega
að hafa dregið úr ljóstillífun og þar
með hafa heilu fæðukeðjurnar brost-
ið.
Hafa fjölmargir jarð- og jarðeðlis-
fræðingar, stjörnufræðingar og stærð-
fræðingar fylkt sér í lið með þeim
feðgum enda er hugmyndin um margt
góð. Ýmis afbrigði hafa komið fram
við tilgátu Alvarezfeðganna og sam-
starfsmanna þeirra og hefur þar
stundum verið skipt á stóra loftstein-
inum fyrir halastjörnu frá fjarlægri
stjörnuþoku, sem á að hafa komið inn
í sólkerfið á þessum tíma, og kjarni
hennar að hafa stungist í sjó og valdið
víðfeðmum eitrunaráhrifum (t.d. Hsú
1980). Enn aðrar hugmyndir gera ráð
fyrir skæðadrífu minni loftsteina eða
halastjarna sem buldu þá á jörðinni á
ákveðnu stuttu tímabili (Kyte & Was-
son 1986, Hut o.fl. 1987). Margar
þessara hugmynda gera einnig ráð fyr-
ir, að útdauði vissra tegunda hér á
jörð stafi af ýmiss konar geimættuðum
fyrirbærum eins og t.d. geislun frá
sprengistjörnu. Ýmist hefur þá verið
talað um bein áhrif eða óbein. Bein
áhrif stafa af geisluninni sjálfri. Slík
geinrgeislun getur leitt til ófrjósemi og
þar með útdauða. Óbeinu áhrifin geta
komið fram í eyðingu ósonlagsins sem
í raun verndar lífríki jarðar fyrir skað-
legri geimgeislun (sbr. Albritton
1989).
Aðrir jarðfræðingar (t.d Officer
o.fl. 1987) hafa aftur á móti orðið til
að benda á, að það sé ekki víst, að
þessi skýringartilraun sé jafn nærri
raunveruleikanum og hún er snjöll í
einfaldleika sínum og steingervinga-
fræðingar hafa flestir verið tregir til að
ljá máls á geimættuðum fyrirbærum
sem mikilvægustu skýringunum á þró-
un eða útdauða lífvera.
IRIDÍUMLÖGIN
Rétt við lítinn bæ, Gubbio, í App-
enínafjöllum í Perugiahéraði á Mið-ít-
alíu, norðan Rómar, má finna athygl-
isverð jarðlög gerð af leir- og eðju-
steini. Þessi litli bær á sér langa sögu
og var vel þekktur þegar á 16. öld fyrir
leirmunagerð en sá iðnaður naut góðs
af nálægð leirlaganna. í þessum lögum
er að finna mörk jarðsögutímabilanna
krítar og tertíers, 65 milljón ára gömul
og eru mörkin ákaflega glögg. Þannig
er sjálft lagið sem mörkin eru í aðeins
um 1 cm þykkt og vel afmarkað. A
áttunda áratugnum ákvað hópur vís-
indamanna frá Berkeley-háskóla í
Bandaríkjunum að freista þess að
ákvarða hversu lengi þetta 1 cm þykka
eðjusteinslag hefði verið að setjast til
(Alvarez o.fl. 1980). Aðferðin, sem
þeir hugðust nota, fólst í því að mæla
magn iridíums (Ir) í setinu og bera
það saman við magn iridíums sem þeir
áætluðu að félli árlega til jarðar með
geimryki. Astæðan fyrir vali iridíums
var sú að iridíum er um 10.000 sinnum
algengara í loftsteinum en jarðskorp-
unni og að nýjustu aðferðir og tæki til
efnagreininga gera kleift að mæla
mjög lítið magn hinna ýmsu frumefna,
þ.á.m. iridíums. Frumefnin iridíum og
osmíum eru bæði málmar og teljast til
eðalmálma vegna þess hve erfiðlega
þau hvarfast við önnur efni. Þar sem
þessi efni finnast, koma þau því
venjulegast fyrir sem hreinn málmur.
Það kom hins vegar í ljós við efna-
greiningar að magn iridíums í leirnum
var miklum mun meira en svo að
geimryk eitt geti skýrt tilvist þess.