Náttúrufræðingurinn

Årgang

Náttúrufræðingurinn - 1991, Side 11

Náttúrufræðingurinn - 1991, Side 11
þessa frumefnis (t.d. Smit & Hertog- en 1980, Kyte o.fl. 1980, Ganapathy o.fl. 1981). Á þennan hátt var sýnt fram á, að ekki var um staðbundin fyrirbrigði að ræða. Reiknað magn iridíums í jarðskorp- unni á að vera innan við 0,1 ppb (einn tíuþúsundmilljónasti hluti, þ.e. 1 gramm af iridíum í hverjum 10 þúsund tonnum af jarðskorpu) og í efri hluta möttuls er það talið vera um eða inn- an við 20 ppb. Talið er, að t.d. platína og nánustu ættingjar hennar, eins og iridíum, hafi skilist úr skorpunni og safnast fyrir í mun meira magni í möttli og jafnvel kjarna jarðar. Magn iridíums í lögum frá Gubbio (allt að 6,4 ppb) og í fiskileirnum (69 ppb) er að mati Alvarez og félaga allt of hátt til að vera allt komið úr skorpu eða möttli og er mun líkara því, sem fund- ist hefur í loftsteinum. ÁREKSTUR LOFTSTEINS Til að skýra þetta frávik leituðu Al- varezfeðgarnir og samstarfsmenn þeirra því til geimættaðra fyrirbæra til útskýringa og settu upphaflega fram þá tilgátu, að loftsteinn, um 10 km í þvermál, hefði rekist á jörðina fyrir um 65 milljónum ára. Við áreksturinn áttu slík feikn af ryki að hafa þyrlast upp (massi ryksins er talinn hafa verið um sextugfaldur massi steinsins) í heiðhvolfið, að stórlega dró úr sólar- ljósi til jarðar. Við þetta á að hafa dregið svo úr ljóstillífun á jörðu niðri, að heilu fæðukeðjurnar brustu og urðu óvirkar. Þar með eiga eins og áður var sagt heilir ættbálkar að hafa dáið út. Rykið á svo að hafa fallið smám saman aftur til jarðar og sest til á nokkrum árum og þar með náðu geislar sólar aftur til jarðaryfirborðs. Á þessu tímabili á að hafa ríkt sam- felldur vetur, „loftsteinsvetur". Enn- fremur finnst þunnt sótlag á ýmsum þeim svæðum sem geyma jarðlög frá mörkum krítar og tertíers og hefur sótið verið túlkað sem afleiðing af víð- áttumiklum skógar- og sléttueldum, sem geisuðu á þeim tíma og sem geta hafa kviknað vegna varmageislunar frá brennheitu rykskýinu, sem þyrlað- ist upp við áreksturinn (sbr. Wolbach o.fl. 1985, Melosh o.fl 1990). I heiminum er vitað um fjölmarga gíga, sem taldir eru hafa myndast við árekstur loftsteina og jarðar og á 3. mynd er kort, sem sýnir staðsetningu um 90 slíkra gíga. Hins vegar hefur gengið erfiðlega að benda á gíginn, sem telja má víst að hefði myndast við svo stórkostlegan árekstur sem áður er lýst. Það hefur verið áætlað, að við árekstur loftsteins, sem er um 10 km í þvermál, hljóti gígurinn að verða a.m.k. 150 km í þvermál. Á hinn bóg- inn hefur því einnig verið slegið fram, að áreksturinn geti hafa átt sér stað enda þótt enginn gígur finnist (sbr. Hsu 1980). Loftsteinninn gæti hafa lent í sjónum og gígurinn gæti síðar hafa horfið niður um sökkbelti þ.e. við plötumót þar sem úthafsplata skríður undir meginlandsplötu. Hafi loftsteinninn lent í sjónum gæti hann einnig hafa brotið svo skorpuna, að meiri háttar eldvirkni hafi fylgt í kjöl- farið með gífurlegu hraunflæði. Gíg- urinn gæti því hafa fyllst af hraunlög- um, sem upp hefðu komið og myndað rnörg hundruð ferkílómetra basalt- stafla. í frétt í New Scientist frá 19. rnars 1981 (The blow that gave birth to Iceland) segir að bandaríski stjarneðl- isfræðingurinn Fred Whipple hafi orð- ið til þess að benda á ísland sem mögulegt ör eftir slíkan loftsteinsá- rekstur. Hafi næg kvika náð að vella upp til yfirborðs og storkna þar og mynda smám saman eyjuna Island sem „er hvort eð er ekki eldri en frá ártertíeru. Ekki hlaut þessi hugmynd 5

x

Náttúrufræðingurinn

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.