Náttúrufræðingurinn - 1991, Qupperneq 11

þessa frumefnis (t.d. Smit & Hertog-
en 1980, Kyte o.fl. 1980, Ganapathy
o.fl. 1981). Á þennan hátt var sýnt
fram á, að ekki var um staðbundin
fyrirbrigði að ræða.
Reiknað magn iridíums í jarðskorp-
unni á að vera innan við 0,1 ppb (einn
tíuþúsundmilljónasti hluti, þ.e. 1
gramm af iridíum í hverjum 10 þúsund
tonnum af jarðskorpu) og í efri hluta
möttuls er það talið vera um eða inn-
an við 20 ppb. Talið er, að t.d. platína
og nánustu ættingjar hennar, eins og
iridíum, hafi skilist úr skorpunni og
safnast fyrir í mun meira magni í
möttli og jafnvel kjarna jarðar. Magn
iridíums í lögum frá Gubbio (allt að
6,4 ppb) og í fiskileirnum (69 ppb) er
að mati Alvarez og félaga allt of hátt
til að vera allt komið úr skorpu eða
möttli og er mun líkara því, sem fund-
ist hefur í loftsteinum.
ÁREKSTUR LOFTSTEINS
Til að skýra þetta frávik leituðu Al-
varezfeðgarnir og samstarfsmenn
þeirra því til geimættaðra fyrirbæra til
útskýringa og settu upphaflega fram
þá tilgátu, að loftsteinn, um 10 km í
þvermál, hefði rekist á jörðina fyrir
um 65 milljónum ára. Við áreksturinn
áttu slík feikn af ryki að hafa þyrlast
upp (massi ryksins er talinn hafa verið
um sextugfaldur massi steinsins) í
heiðhvolfið, að stórlega dró úr sólar-
ljósi til jarðar. Við þetta á að hafa
dregið svo úr ljóstillífun á jörðu niðri,
að heilu fæðukeðjurnar brustu og
urðu óvirkar. Þar með eiga eins og
áður var sagt heilir ættbálkar að hafa
dáið út. Rykið á svo að hafa fallið
smám saman aftur til jarðar og sest til
á nokkrum árum og þar með náðu
geislar sólar aftur til jarðaryfirborðs.
Á þessu tímabili á að hafa ríkt sam-
felldur vetur, „loftsteinsvetur". Enn-
fremur finnst þunnt sótlag á ýmsum
þeim svæðum sem geyma jarðlög frá
mörkum krítar og tertíers og hefur
sótið verið túlkað sem afleiðing af víð-
áttumiklum skógar- og sléttueldum,
sem geisuðu á þeim tíma og sem geta
hafa kviknað vegna varmageislunar
frá brennheitu rykskýinu, sem þyrlað-
ist upp við áreksturinn (sbr. Wolbach
o.fl. 1985, Melosh o.fl 1990).
I heiminum er vitað um fjölmarga
gíga, sem taldir eru hafa myndast við
árekstur loftsteina og jarðar og á 3.
mynd er kort, sem sýnir staðsetningu
um 90 slíkra gíga. Hins vegar hefur
gengið erfiðlega að benda á gíginn,
sem telja má víst að hefði myndast við
svo stórkostlegan árekstur sem áður
er lýst. Það hefur verið áætlað, að við
árekstur loftsteins, sem er um 10 km í
þvermál, hljóti gígurinn að verða
a.m.k. 150 km í þvermál. Á hinn bóg-
inn hefur því einnig verið slegið fram,
að áreksturinn geti hafa átt sér stað
enda þótt enginn gígur finnist (sbr.
Hsu 1980). Loftsteinninn gæti hafa
lent í sjónum og gígurinn gæti síðar
hafa horfið niður um sökkbelti þ.e.
við plötumót þar sem úthafsplata
skríður undir meginlandsplötu. Hafi
loftsteinninn lent í sjónum gæti hann
einnig hafa brotið svo skorpuna, að
meiri háttar eldvirkni hafi fylgt í kjöl-
farið með gífurlegu hraunflæði. Gíg-
urinn gæti því hafa fyllst af hraunlög-
um, sem upp hefðu komið og myndað
rnörg hundruð ferkílómetra basalt-
stafla. í frétt í New Scientist frá 19.
rnars 1981 (The blow that gave birth to
Iceland) segir að bandaríski stjarneðl-
isfræðingurinn Fred Whipple hafi orð-
ið til þess að benda á ísland sem
mögulegt ör eftir slíkan loftsteinsá-
rekstur. Hafi næg kvika náð að vella
upp til yfirborðs og storkna þar og
mynda smám saman eyjuna Island
sem „er hvort eð er ekki eldri en frá
ártertíeru. Ekki hlaut þessi hugmynd
5