Náttúrufræðingurinn

Ukioqatigiit

Náttúrufræðingurinn - 1991, Qupperneq 14

Náttúrufræðingurinn - 1991, Qupperneq 14
tíma í byrjun tertíertímabilsins. Þetta frávik er talið geta spannað tímabil allt frá um 7000 árum og upp í um 150.000 ár (Officer & Drake 1983 og 1985). Þegar setlagafræðilegar upplýs- ingar frá ýmsum stöðum jarðar (ít- alíu, Spáni, Texas, Kyrrahafi) voru endurskoðaðar kom í ljós, að enda þótt tekið væri tillit til upphræringar setlaga af völdum lífvera, kemur irid- íumfrávikið fram á þykktarbili sem er allt frá fáeinum cm og upp í nokkra tugi cm (sbr. Officer & Drake 1985). Rannsóknir á DSDP (Deep Sea Drill- ing Project) borkjörnum frá úthafs- botni hafa leitt í ljós, að á borstað 524, sem er í austurhluta Suður-Atl- antshafs kemur iridíumfrávikið fram um 40 cm neðan við sjálf mörk krítar og tertíers, í borkjarna frá borstað 465, sem er í Norðvestur-Kyrrahafi kemur frávikið fram um 30 cm fyrir ofan mörkin. Sé miðað við setmynd- unarhraða í úthöfunum er iridíumfrá- vikið um 80.000 árum eldra en mörkin í Suður-Atlantshafi, en um 100.000 ár- um yngra í Norðvestur-Kyrrahafi. Það hefur einnig verið bent á frávik í þeim lögum sem geyma mörkin milli krítar og tertíers í Alabama í Bandaríkjun- um. Iridíumfrávikið finnst þar um 2 m ofan við mörkin sjálf (sbr. Albritton 1989). Nýjustu rannsóknir sýna svo að t.d. í Ölpunum er iridíumfrávikið ekki einfalt heldur þrefalt og er eitt frávik- ið nákvæmlega á mörkum krítar og tertíers en hin rétt ofan við og rétt neðan við þau (Graup & Spettel 1989). Hér verður að taka fram, að stein- gervingafræðin segir okkur að undan- fari þessa snöggdauða var stighnignun fjölmargra tegunda sem staðið hafði yfir í nokkrar milljónir ára. Sé loft- steinstilgátan sönn, hefur loftsteinn- inn ekki ráðið úrslitum heldur hefur hann miklu fremur greitt náðarhöggið („coup de gruce“) ýmsum þeim lífver- um, sem hvort eð er voru hætt komn- ar. Enn er ótalið atriði, sem erfitt hefur verið að skýra í ljósi loftsteinstilgát- unnar. Hér er átt við steindasamsetn- ingu leirlaganna á mörkum krítar og tertíers. Samkvæmt Alvarezfeðgunum og samstarfsmönnum þeirra eiga þessi leirlög að vera gerð af rykinu sem þyrlaðist upp við áreksturinn og féll síðan til jarðar. Því má ætla að sam- setning þess hljóti að vera einhvers konar blanda af geimættuðum berg- tegundum og bergi jarðskorpunnar. í fiskileirnum í Danmörku er hins vegar aðeins um eina leirsteind að ræða þ.e. smektít. Þessi leirsteind er einnig ákaflega áberandi í yngsta krítarkalk- inu í Norðvestur-Evrópu. Hún er sennilegast að miklu leyti tilkomin vegna veðrunar og ummyndunar á gosösku en að sumu leyti úr alkalísk- um jarðvegi eins og svo mikið af því smektíti sem sest til á úthafsbotni í dag. Sú túlkun Alvarezfeðganna og samstarfsmanna þeirra, að smektítið í fiskileirnum sé tilkomið vegna um- myndunar á gleri því sem myndaðist við að berg bráðnaði við árekstur loft- steinsins, er talin harla ósennileg (Officer o.fl. 1987). Alvarezfeðgarnir og samstarfsmenn þeirra urðu til þess í upphafi að nefna þann möguleika að iridíumfrávikið væri tilkomið vegna jarðneskrar eld- virkni. Eitt ógurlegasta sprengigos, sem orðið hefur hér á jörð, átti sér stað á eynni Krakatá í Indónesíu árið 1883. Áætlað er að þá hafi um 18 km3 af gosösku og ryki þeyst upp í loftið og þar af hafi 4 km3 af ryki náð alla leið upp í heiðhvolfið. Þar hringsólaði rykskýið í rúm tvö ár, dró úr sólarljósi og olli kvöldroða á himni sem eftir var tekið um víða veröld. Þeir áætluðu að áhrifin í andrúmslofti, sem loftsteinn- 8
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80
Qupperneq 81
Qupperneq 82
Qupperneq 83
Qupperneq 84
Qupperneq 85
Qupperneq 86
Qupperneq 87
Qupperneq 88

x

Náttúrufræðingurinn

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.