Náttúrufræðingurinn - 1991, Qupperneq 16

möttull jarðar, hlýtur því að koma til.
Hlutföllin arsenik/iridíum (As/Ir) og
antimon/iridíum (Sb/Ir) í lögunum frá
mörkum krítar og tertíers eru t.d.
þremur stærðargráðum hærri en í loft-
steinum en mjög sambærileg við hlut-
föll sömu efna sem greind voru í ryk-
inu frá Kíláeaeldfjallinu á Hawaii
1983. Nýrri upplýsingar um tilvist irid-
íums í öskulögum sem fundist hafa á
Suðurskautslandinu (Koeberl 1989) og
í Indlandshafi (Toutain & Meyer
1989) þykja benda eindregið til þess
að það eigi uppruna sinn í eldgosum.
Nú liggur nokkuð beint við að
spyrja hvaðan iridíumfrávikið sé kom-
ið ef ekki er til að dreifa loftsteinum.
Auk þeirra svæða, sem þegar hefur
verið minnst á að loftsteinn geti hafa
lent á og myndað gíg sem aftur fylltist
af hraunlögum, var Deccan basalt-
svæðið á Indlandi tilnefnt sem mögu-
legur staður gígsins forna. Þó hefur
Deccansvæðið fremur verið nefnt í
tengslum við jarðneskan uppruna irid-
íums (Zoller o.fl. 1983, Rampino
1987). Basaltið þekur um 500.000 km2
og er rúmmál staflans talið vera
500.000 - 1.000.000 km\ Til skamms
tíma var staflinn talinn hafa hlaðist
upp á löngum tíma þ.e. elstu hlutar
hans væru um 100 milljón ára gamlir
en þeir yngstu um 30 milljón ára. Svo
virðist hins vegar, að mesta virknin
hafi verið á tímabilinu frá 65 til 60
milljón ára og að mestur hluti staflans
hafi jafnvel hlaðist upp á 430.000 -
880.000 árum (Kaneoka 1980, Zoller
o.fl. 1983, Baksi 1987). Sjávarset sem
finnst undir þessum hluta staflans er
frá síðkrít og millilög í staflanum
geyma plöntu- og dýrasteingervinga,
sem taldir eru vera frá paleósentíma
þ.e. fyrir 65-55 milljónum ára. A það
hefur verið bent að yfirleitt hafi gosin
verið róleg ilæðigos og því lítið um
sprengivirkni, sem þeytt hefði getað
iridíumríkum ögnum upp í heiðhvolf-
ið og myrkvað jörðu í nokkur ár. Hér
má aftur segja að enda þótt gosin hafi
yfirleitt verið róleg, má reikna með
stöku sprengingum og það hefur verið
reiknað út að ekki þyrftu nema um 1,3
- 2,6% staflans að hafa komið upp í
sprengigosum til að allt það iridíum-
magn, sem loftsteinstilgátan gerir ráð
fyrir, hefði dreifst um víða veröld. Nú
hafa enn nýrri rannsóknir staðfest
fyrri hugmyndir um lengd virkasta
gostímabilsins og gefa til kynna að
staflinn hafi allur myndast á aðeins 1
milljón ára fyrir 65 milljón árum
(Jaeger o.fl. 1989, Gallet o.fl. 1989).
A það hefur einnig verið bent að þessi
gosvirkni kemur upp í gegnum megin-
landsplötu og ólíkt öðrum stórum bas-
altsvæðum svo sem Karoosvæðinu í
Suður-Afríku og Kólumbíubasalt-
svæðinu í Bandaríkjunum er svo til
ekkert súrt eða ísúrt berg að finna á
Deccansvæðinu. Sú skýring hefur ver-
ið gefin á því, að slíkt berg sem hefði
átt að myndast við uppbræðslu á meg-
inlandsskorpunni hafi allt þeyst upp í
sprengigosum og dreifst um allan
heirn (Javoy & Courtillot 1989, Jaeger
o.fl. 1989, Gallet o.fl. 1989).
Til þess hefur verið tekið að basalt-
stafli í Síberíu, sem að umfangi er
svipaður Deccanbasaltinu, er frá
perm- og tríastímabilum, en á þeim
tíma varð mesta bylting jurtaríkisins
(fjölmargar tegundir dóu út og aðrar
komu í staðinn), ef frá er talin sú við
mörk krítar og tertíers. Það má því
telja eðlilegt að kannað verði magn
iridíums og annarra sporefna í jarð-
lögum frá þessum tíma áður en fleiri
ályktanir eru dregnar.
SAMANTEKT
Alvarezfeðgarnir og samstarfsmenn
þeirra urðu til þess að örva mjög
rannsóknir á jarðlögum frá síðkrít og
10