Náttúrufræðingurinn - 1991, Blaðsíða 30

GANGAR
Gangar eru mjög algengir í jarðskorpu íslands. Talið er að þeir séu einkum af
tveim mismunandi gerðum og er þó ekki mjög mikill munur á. Annars vegar
eru gangar sem voru aðfærsluæðar bergkviku. Eftir þeim hefur kvika borist til
yfirborðs og fætt þar eidgos. Hins vegar eru gangar sem ekki hafa náð til yfir-
borðs og eru taldir hafa myndast við að kvika flæddi inn í sprungur að neðan,
barst upp eftir þeim og storknaði, en náði ekki að brjótast út á yfirborðinu. Hér
á landi hefur megnið af báðum gerðum þessara ganga, myndast í tengslum við
gliðnun jarðskorpunnar vegna landreks. Á landrekssvæðum, þar sem jörð er
mikið sprungin á yfirborði, getur það einnig gerst í eldgosum að hraun renni
ofan í opnar sprungur og verður þá til „öfugur gangur“, gangstubbur sem
myndast hefur ofan frá.
Gangar koma gjarnan fyrir í þyrpingum. Þar sem spennusvið í jarðskorpunni
einkennist af gliðnun, mynda gangaþyrpingarnar gjarnan langar samsíða ein-
ingar, sem kallast gangasveimar eða gangareinar. Þar sem spennusvið jarð-
skorpunnar er öðruvísi myndast annars konar gangaþyrpingar, t.d. ganga-
stjörnur, hringgangasveipir, keilugangasveipir og jafnvel eru þess dæmi að til sé
reglulaust eða reglusnautt fyrirkomulag í gangaþyrpingum, gangaflækjur.
í flokkunarfræði innskota eru gangar dæmigerðar þynnur og alltaf mislæg
innskot. Þeir eru samt mjög margvíslegir. Þeir geta verið einfaldir eða sam-
settirir, þ.e.a.s. kvika hefur ýmist borist eftir þeim einu sinni eða oftar. Þeir eru
því mjög misþykkir og þekkjast allt frá tugum metra og niður í örþunnar æðar.
Flestir gangar skera jarðlögin nokkurn veginn undir 90° horni, en út af því getur
þó brugðið.
Á myndinni sjást basaltgangar í austurhlíð dalsins inn af botni Berufjarðar.
Þeir tilheyra gangarein Breiðdalseldstöðvarinnar, sem var virk á tertíer. Ljós-
mynd Páll Imsland.
Páll Imsland
Náttúrufræðingurinn 61 (1), bls. 24, 1991.
24