Náttúrufræðingurinn - 1991, Blaðsíða 37

bundnar við lítil svæði og tegundafjöl-
breytni er mun meiri á suðlægum
slóðum. Lóur og snípur verða algeng-
ari eftir því sem nær dregur miðbaugi,
en varpheimkynni títna eru hins vegar
bundin við nyrstu lönd heims.
Flestir vaðfuglar eru fremur litlir
eða miðlungsstórir fuglar (20-250 g),
gera sér hreiður á jörðu niðri og dvelj-
ast í einhvers konar votlendi, a.m.k.
hluta ársins, bæði inn til landsins og
með ströndum fram. Meginþorri
þeirra verpur í votlendi, móum eða
graslendi en fáeinar tegundir verpa í
skógum. Sumir vaðfuglar eru með
sundfit og geta synt. Nef og fætur
þeirra sýna margvíslega aðlögun að
mismunandi búsvæðum og fæðuteg-
undum. Neflangir vaðfuglar eru yfir-
leitt háfættir og aðlagaðir að fæðuöfl-
un í grunnu vatni og rökum jarðvegi.
Svo til allir vaðfuglar lifa á hryggleys-
ingjum, einkum liðormum. lindýrum
og liðdýrum. Margir vaðfuglar halda
til í fjörum utan varptíma.
Hreiðurgerð vaðfugla er óveruleg,
oftast aðeins grunn skál í svörð, sand
eða möl. Þeir verpa yfirleitt 3-4 eggj-
um og algengast er að báðir foreldrar
annist umönnun eggja og unga. Vað-
fuglaungar fara strax á kreik eftir klak
og eru klæddir dulargervi, þ.e. dún-
búningi sem er með flókið mynstur af
doppum og rákum. Þessi búningur er
aðlagaður að búsvæðum tegundanna
og gerir þeim kleift að dyljast fyrir
óvinum sínum (Fjeldsá 1977). Svo til
allir vaðfuglaungar afla sér sjálfir ætis
undir umsjón foreldra sem fylgja ung-
unum eftir þar til þeir verða fleygir.
Tjaldur (Haematopus ostralegus) og
hrossagaukur (Gallinago gallinago)
eru meðal fárra vaðfugla sem færa
ungum sínum mat.
Vaðfuglar eru félagslyndir, flestar
tegundir halda sig í hópum utan varp-
tíma og á ferðalögum milli varp- og
vetrarheimkynna. Þeir eru meðal víð-
förlustu fuglategunda, sumir fljúga að
vor- og haustlagi milli varpslóða í
nyrstu heimskautalöndum og vetrar-
stöðva í suðurhluta S-Ameríku, S-
Afríku og Ástralíu.
FJAÐRAFELLIR OG BÚNINGAR
Kynbundinn útlitsmunur er óveru-
legur hjá vaðfuglum, bæði á lit og
stærð. Kvenfuglar flestra tegunda eru
þó ívíð stærri, en sá munur kemur oft-
ast aðeins fram þegar fuglarnir eru
mældir. Ekki eru menn á eitt sáttir
hvað veldur þessum „öfuga“ stærðar-
mun, en meðal fugla eru karlfuglar
oftast stærri en kvenfuglar. Margir
vaðfuglar iðka fluglistir um varptím-
ann og því hefur verið haldið fram að
fluglistir karlfugla stuðli að náttúru-
vali smávaxinna og flugfimra einstakl-
inga (Jehl & Murray 1986, 1989, sjá
mótrök Mueller 1989).
Þessi umfjöllun um fjaðrafelli og
búninga vaðfugla byggir að mestu
leyti á Marchant ofl. (1986).
Flestir vaðfuglar eru einkvænisteg-
undir, en títur hafa þó fjölbreytt fé-
lagskerfi sem drepið verður á í næstu
grein um flækingsvaðfugla. Sumar tít-
ur eru lauslátar og hægt er að kyn-
greina fáeinar tegundir úti í náttúr-
unni, þar sem karlfuglarnir eru lit-
skrúðugri og stærri en kvenfuglarnir.
Einnig er hægt að kyngreina sundhana
í varpbúningi, en hjá þeim eru kven-
fuglar skrautlegri en karlfuglar.
Fremur auðvelt er að greina
nýfleyga unga flestra vaðfuglategunda
frá eldri fuglum. Hægt er að þekkja
þá úti í náttúrunni fram á vetur, eða
allt að 3-6 mánuðum eftir að þeir
verða fleygir. Helstu einkenni ung-
fugla eru ljósir fjaðrajaðrar á baki og
yfirvængjum sem gera fuglana
„hreistraða" eða tíglótta tilsýndar.
Ungfuglar fella fjaðrir og hafa bún-
31