Fréttablaðið - 30.05.2009, Blaðsíða 28

28 30. maí 2009 LAUGARDAGUR
PERU- OG APPELSÍNUSALAT MEÐ HVÍTLAUKSGRASI OG FÍFLABLÖÐUM
U
m miðjan júní verða
námskeið í Heiðmörk
í samvinnu við Skóg-
ræktarfélag Reykjavík-
ur þar sem þær Hildur
og Kristbjörg kenna eitt og annað í
tínslu og meðferð gróðurs.
Námskeiðið stendur í eina helgi
en hist verður við Elliðavatn og
haldið í leiðangur um grænar
grundir, kennt að greina jurtir, tínt,
matreitt og olíur gerðar.
Skyndigarður fyrir þá
sem eru seinir
Mikill áhugi er á ræktun og nýt-
ingu plantna um þessar mundir.
Margir stoppa og hugsa með sér
að útfærsla ræktunar sé ægilega
flókin. Hildur segir svo ekki vera
og við byrjum á því að ræða hvern-
ig hægt er að fá sér „skyndigarð“ ef
maður á engan nú þegar og langar í
gulrætur eða eitthvert annað græn-
meti úr eigin smiðju.
Hildur bendir einnig á heima-
síðuna nattura.is þar sem hún
hefur verið að vinna með Guðrúnu
Tryggvadóttur að teikningum og
leiðbeiningum fyrir fólk sem er
að byrja. „Skyndigarður er amer-
ísk hugmynd en ég veit um nokkra
sem hafa prófað þetta hérlendis
og það hefur borið góðan árang-
ur. Þetta snýst um að fá sér ramma
úr kannski sex til átta tommu við,
einn metri á kant, og setja hann á
jörðina.
Hornin er síðan gott að hefta
saman með gúmmípjötlu sem til
er á heimilinu, en gamalt stígvél
eða slanga koma þar sterklega til
greina. Í botninn seturðu dagblöð
og fyllir svo með mold. Þá er maður
kominn með garðinn. Við lifum á
tímum þegar maður þarf að hafa
svolítið hraðar hendur.“
Kennt að tína og þurrka
Kristbjörg segist ætla að fara að
ráðum Hildar, sem segir að inni
á nattura.is séu leiðbeiningar um
hversu langt bil milli raða eigi að
vera og svo hversu mikið komist
ofan í. Garðurinn á internetinu er
svo skreyttur fallegum teikning-
um. Námskeiðið sem þær Hildur og
Kristbjörg verða með kallast Jurta-
veisla með Hildi og Kristbjörgu.
Báðar eru hálfgerð átrúnaðargoð
margra í þessum málum.
Hildur hefur skrifað bækur svo
sem Ætigarðinn, sem notið hefur
mikilla vinsælda, þar sem hún
fræðir fólk um ræktun og mat-
reiðslu grænmetis og kennir því
jafnvel að matreiða úr fíflum.
Kristbjörg var lífrænt ræktandi
bóndi í tuttugu ár og er fyrir löngu
kunn fyrir blómadropana sína.
Undirtitill námskeiðsins er: Hag-
nýt og huglæg ráð til að nýta gróð-
ur. „Ég mun sjá um hlutann sem
snýr að því að tína jurtir, þurrka
og geyma og hvernig blanda megi
þeim saman. Einnig að búa til te,
seyði, tintúrur og olíur,“ segir
Kristbjörg. Í tintúrur notar Krist-
björg hreint brennivín og blandar
saman við jurtir og býr til úr því
meðöl.
Þessa dagana er hún til dæmis að
gera tintúru úr hoffífli fyrir barna-
barnið sitt sem er með barnaastma.
Tintúran fer þá út í volgt vatn og
áfengið gufar upp.
Flókin garðyrkja gerð einföld
Hildur segir að í garðyrkju sé gott
að notast við nokkrar þumalputta-
reglur til að gera flókna garðyrkju
einfalda. Sjálf hefur hún nokkrar.
„Ein viðmiðunin er til dæmis sú
að mjúkir plöntuhlutar eru not-
aðir fyrir te en ef þeir eru harðir
eins og harðir stönglar, rætur eða
fræ eru þeir notaðir í seyði, það
er að segja eru soðnar í potti. Það
er kynngimagnað,“ segir Hildur
og hlær. „Eins leggjum við mjúka
plöntuhluta í olíur en ef þeir eru
harðir dugar ekkert nema sterkt
brennt vín til að ná kraftinum úr.“
Kristbjörg segir íslenskar jurt-
ir margar með mikinn lækninga-
mátt.
Á námskeiðinu verður kennt að
gera olíur og útskýrt hvaða jurt-
ir eru góðar í þær. „Sem dæmi má
nefna að blágresi og birkilauf eru
mjög góð í olíu. Blóðberg er líka
gott í olíu, en þar sem það er harð-
ara þarf það að vera aðeins lengur
í olíunni.“
Íslensku jurtirnar kröftugar
Jurtirnar íslensku hafa meiri lækn-
ingamátt og eru kraftmeiri en þær
erlendu að sögn Hildar og Krist-
bjargar. „Alexander Bjarnason
greindi íslensku jurtirnar á nítj-
ándu öld og komst að þeirri nið-
urstöðu að augljóst væri að mikið
væri af styrkjandi jurtum hérna á
landinu. Ein trú er þannig að jurt-
ir sem fólk þurfi á að halda komi
til þess. Ef einhver jurt birtist í
garðinum hjá þér – sem þú jafnvel
telur illgresi – er gott að fletta upp
í góðum bókum og athuga hvort það
geti verið að þessi jurt sé að koma
sérstaklega til þín.
En ef við erum að tala um alla
íslensku þjóðina má spyrja sig
– getur verið að í gegnum tíðina
höfum við þurft jurtir sem eru
styrkjandi? Ég geri ráð fyrir að
allir myndu jánka því. Það var
nákvæmlega það sem við þurftum,
læknislaus í kulda,“ segir Hildur.
Þjóðin fær jurtir sem hún þarf
Kristbjörg minnist á fyrsta vor-
gróðurinn. „Það má benda á að
á vorin vaxa hér fyrst fíflablöð
og hundasúra. Fíflablöðin hjálpa
nýrunum að hreinsa líkamann og
hundasúran vinnur fyrir lifrina.
Ræturnar af fíflunum eru einnig
mjög góðar fyrir lifrina.
Eftir veturinn er fólk búið að
vera meira inni og við erum búin
að borða óhollara, þannig að þessar
plöntur sem vaxa fyrst eru yfirleitt
þær jurtir sem við þurfum. Og eins
og Hildur segir eru jurtirnar sem
vaxa á Íslandi einmitt þær jurtir
sem við þurfum á að halda.“ Krist-
björg segist tína nær allt sem hún
finni í garðinum sínum í salatið –
hundasúrur og fíflablöð.
Hildur segir að gott sé að skera
stífan stöngulinn af ef blöðin eru
mjög stór og nota þau þannig.
Fjórir fíflastönglar borðaðir í einu
Af nöfnum má líka finna til hvers
plöntur eru góðar. Þannig bend-
ir Hildur á að allar plöntur sem
kenndar séu við Maríu, svo sem
Maríustakkur, séu góðar fyrir
konur.
Kristbjörg segir að lokum að
miklu máli skipti hvernig jurtir
séu tíndar og á námskeiðinu 13. og
14. júní muni þær fara út í hvernig
megi geyma jurtir sem best. Einnig
fari þær yfir hvenær best sé að tína
þær en það er mjög mismunandi
eftir jurtum. Þar er vorið og haustið
allsráðandi. Kristbjörg hvetur fólk
til að vera með ruslapoka um leið og
það er með safnpoka þegar það fer
út í náttúruna að tína. „Ruslapok-
inn er að sjálfsögðu til að tína upp
það rusl sem fólk finnur úti í nátt-
úrunni,“ segir Hildur.
Að lokum spyr blaðamaður hvort
hægt sé að borða fíflastöngul? Hild-
ur segir að það sé hægt, með því að
borða fjóra í einu og byrja ofan frá.
„Þá verður ramma bragðið að sætu,
einhverra hluta vegna.“
Áhugasömum um námskeið Krist-
bjargar og Hildar er bent á að skrá
sig í síma 861 1373 og 849 8467.
Fíflablöð í salöt og djúp-
steiktir blómahausar
Þær Hildur Hákonardóttir og Kristbjörg Kristmundsdóttir þekkja báðar
villta flóru Íslands – önnur þeirra kann að nýta hið mögulega og að því er
virðist ómögulega í matargerð og hin gerir olíur, seyði og te úr þeim. Júlía
Margrét Alexandersdóttir hitti þær jurtastöllur og fékk smá innsýn inn í hvað
gera má við fífla og birkilauf.
LEGGJA SAMAN KRAFTA SÍNA Hildur Hákonardóttir og Kristbjörg Kristmundsdóttir kalla ekki allt ömmu sína í gróðurfræðum
landsins. Þær sameina krafta sína í Heiðmörk þarnæstu helgi. FRÉTTABLAÐIÐ/STEFÁN
➜ MATREITT ÚR FÍFLUM
Fíflablöð eru mest notuð hrá í salat en sé hörgull á öðru grænu eru þau
soðin í súpum og höfð í pottrétti. Blöðin má leggja í vatn í nokkrar mín-
útur áður en þau eru sett í pott, það dregur úr remmu. Blaðstöngullinn er
beiskari en laufið sjálft og það grófasta af honum má rífa burt, hafi maður
tíma til þess. Best er að leggja blaðið saman svo stöngullinn snúi upp
eins og kjölur á skipi og byrja við miðjuna og strjúka blaðið frá stönglin-
um til beggja enda, þá vinnst verkið tiltölulega hratt. Fíflablöð verða ekki
leiðigjörn. Þau eru góð matjurt og hægt að nota þau með salatblöðum út
júnímánuð og áfram, ef fíflarnir hafa verið slegnir og vaxið upp á ný. Það
er vel skiljanlegt að franskir sjómenn, langþreyttir á vítamínskorti á skonn-
ortunum, hafi bókstaflega ætt upp um móa, þegar þeir komust í land til
að leita uppi fíflablöð, enda nota Frakkar mikið af sjálfgrónum plöntum til
matar heimafyrir. Þjóðverjar kalla fíflablöð engjasalat. Eftir Skaftáreldana
ráðlagði þáverandi stiftamtmaður Thodal, sem var norskur og þekkti vel
til búskapar og jurta, mönnum að nota fífilinn bæði í grauta og í salat til
að vinna bug á skyrbjúg og fleiri kvillum og segir að hann hafi reynst vel,
jafnvel betur en skarfakálið. „Hefir brúkun þess (fífilsins) og síðan haldizt
við, þó helzt hjá þeim efnaðri í salati.”
Djúpsteiktir fíflahausar
Blómhausinn má taka eins og hann kemur fyrir með blómbotninum á,
dýfa í soppu og djúpsteikja í olíu. Soppu má gera með því að hræra hveiti
út í ögn af mjólk og hafa egg með, eins og þegar pönnukökudeig er búið
til. Ef eggjahvítan er þeytt verður soppan frauðmeiri. Svo má hræra hveiti
út í bjór, sem er staðinn svo hann freyði ekki lengur. Á sama máta má
djúpsteikja kerfilblóm en þau eru ekki eins bragðmikil.
(Úr bók Hildar Hákonardóttir, Ætigarðurinn – Handbók grasnytjungsins)
Hvítlauksgras hefur blaðamaður
ræktað síðan í vor. Til að byrja með
stakk undirrituð hvítlauk sem hún
keypti úti í búð og lét hann spíra í
eldhúsglugganum. Þegar fagurgrænt
grasið var farið að láta sjá sig var
lauknum stungið niður í blómapott
með mold í og grasið láta snúa upp
á við.
Síðan þá hefur grasið vaxið vel og
hægt er að klippa af því grasið, ekki
þó alveg niður, og nota í salöt, fisk-
og kjúklingarétti og ýmislegt. Grasið
þykir mörgum jafnvel bragðbetra en
hvítlaukurinn sjálfur. Hér er uppskrift
að ávaxtasalati þar sem grasið er
notað ásamt fíflablöðum:
4 perur
2 appelsínur
hvítlauksgras eftir smekk
nokkur fíflablöð
jómfrúarolía
sjávarsalt
balsamiksíróp ef vill
Sneiðið perur niður örþunnt. Afhýðið
appelsínurnar og skerið aldinkjötið
í litla bita. Klippið hvítlauksgrasið í
litla búta sem og fíflablöðin. Hellið
jómfrúarolíu yfir og stráið smá sjáv-
arsalti að lokum yfir allt saman. Fyrir
sælkera er gott að setja nokkra dropa
af balsamiksírópi yfir.