Fréttablaðið - 30.05.2009, Blaðsíða 16

16 30. maí 2009 LAUGARDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is VIÐSKIPTARITSTJÓRI: Óli Kr. Ármannsson olikr@markadurinn.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is ALLT OG SÉRBLÖÐ: Emilía Örlygsdóttir emilia@frettabladid.is
og Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf.
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal jk@frettabladid.is og Þorsteinn Pálsson thorsteinn@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI:
Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is. Fréttablaðið kemur út í 90.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á
höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur
sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
UMRÆÐAN
Katrín Jakobsdóttir og Katrín
Júlíusdóttir skrifa um ný-
sköpun
Í þeim hremmingum sem Ísland gengur nú í gegnum
þurfum við Íslendingar að horfa
til framtíðar með hæfilegri
blöndu af bjartsýni og raunsæi.
Ljóst er að þær aðstæður sem hafa skapast í efna-
hagslífi þjóðarinnar eru með þeim hætti að þörf
er á sterkri stefnu og framtíðarsýn.
Einn þeirra þátta sem ný ríkisstjórn lítur til er
nýsköpun. Við Íslendingar höfum vakið athygli
víða fyrir skapandi starf, bæði í listum og í tækni-
þróun, hönnun og nýsköpun eins og sést á fyrir-
tækjum á borð við Marel, Össur og CCP og Nikita.
Á síðustu vikum og mánuðum hafa margar góðar
hugmyndir komið fram sem tengjast skapandi
atvinnugreinum.
Eins og við vitum er leiðin frá hugmynd til
framkvæmdar stundum löng og ferðalagið háð
fjármögnun. Það var því með mikilli gleði sem við
sem ráðherrar iðnaðar og mennta- og menningar-
mála ákváðum að veitt yrði 15 milljónum auka-
lega til að styrkja Nýsköpunarsjóð námsmanna og
auka þannig möguleika háskólanema á að stunda
rannsóknir í sumar og undirstrika mikilvægi
rannsókna og nýsköpunar í uppbyggingu Íslands.
Nýsköpunarsjóður námsmanna var stofnaður
sumarið 1992 þegar Röskva,
samtök félagshyggjufólks við
HÍ, lagði fram tillögu í Stúd-
entaráði. Á þessum árum var
atvinnuleysi mikið meðal náms-
manna og erfitt að finna sumar-
störf sem tengdust rannsóknum.
Með stuðningi stjórnmálamanna
og þá ekki síst Jóhönnu Sigurð-
ardóttur var málinu unnið fylgi
í ríkisstjórn og fékkst samþykkt
fjárveiting upp á tíu milljónir
króna. Sjóðurinn er nú samstarfsverkefni mennta-
málaráðuneytis, Reykjavíkurborgar, Framleiðni-
sjóðs landbúnaðarins og sveitarfélaganna.
Sautján árum síðar er Nýsköpunarsjóður náms-
manna enn mikilvægur þáttur í lífi stúdenta og
hefur í gegnum árin veitt mörgum námsmönnum
tækifæri til að stíga sín fyrstu skref í rannsóknar-
störfum. Sjóðurinn hefur auk þess að skapa ungu
fólki atvinnu verið mikilvægur í að tvinna saman
háskóla og atvinnulíf. Tengslin sem skapast hafa
milli stúdenta, vísindamanna og atvinnulífs hafa
skilað góðum árangri og skapað mörg tækifæri.
Það er von okkar og vissa að stuðningur við
Nýsköpunarsjóð námsmanna gagnist ekki aðeins
styrkþegum heldur einnig íslensku samfélagi í
lengd og bráð. Hlutverk Nýsköpunarsjóðs náms-
manna í íslensku samfélagi hefur verið stórt en
líklega aldrei mikilvægara en nú.
Höfundar eru ráðherrar mennta- og menningar-
mála og iðnaðar.
Nýsköpun til framtíðar
KATRÍN
JAKOBSDÓTTIR
KATRÍN
JÚLÍUSDÓTTIR
Undanfarið hefur borið á því sjónarmiði að íslensk stjórn-
völd snúi öllum hælisleitendum úr
landi, ýmist til þeirra landa sem
þeir flýja, ellegar annarra Evrópu-
landa, þar sem þeir eigi illa vist.
Virðist á köflum að hver sá sem hér
sækir um hæli sé sendur í opinn
dauðann og oft fullyrt að einn af
600 hælisleitendum sem hingað
hafi komið síðustu ár hafi fengið
landvist. Er ánægjulegt að leiðrétta
þetta í stuttu máli.
577 einstaklingar sóttu um hæli
á Íslandi á árunum 1996-2007. Af
þeim drógu 150 umsóknir sínar
til baka, eða létu sig hverfa áður
en tekin var ákvörðun í málum
þeirra. Er varla við stjórnvöld að
sakast í þeim efnum. 200 í viðbót
voru sendir til annarra Evrópu-
ríkja, flestir þar sem þeir höfðu
þegar sótt um hæli annars staðar,
en sumir vegna þess að önnur ríki
tóku samkvæmt Dublinarreglunum
ábyrgð á að fjalla um hælisbeiðn-
ir þeirra um leið og þau ákváðu að
veita þeim dvalarleyfi eða land-
göngu inn á Schengen-svæðið.
Átti meirihluti þessa hóps að baki
hælisbeiðnir á hinum Norðurlönd-
unum. Hvað sem líður einstökum
atriðum í Dublinarreglunum og
aðstæðum í einstökum Evrópuríkj-
um er hér að miklum meirihluta
um að ræða mál sem sammæli
hlýtur að vera um að skuli lokið í
þeim ríkjum þar sem til þeirra er
stofnað.
Af þeim 227 sem sótt hafa um
hæli og fengið efnisákvörðun um
sína hælisbeiðni hér á landi á þess-
um tíma fengu 62 leyfi til að dvelj-
ast á Íslandi en 165 var synjað.
Aðeins tveir af þessum 62 hafa
fengið stöðu pólitísks flóttamanns,
enda er skilgreining flóttamanna-
samnings SÞ, sem byggt er á í
lögum um útlendinga, mjög þröng.
Samningurinn veitir þó fleirum
vernd en þeim og það sama gildir
um íslensk lög. Frá sjónarhóli
þess sem þarf á vernd að halda frá
ofsóknum eða hörmungum í heima-
ríki sínu skiptir þessi munur litlu
og er rétt að hafa í huga að enginn
þeirra sextíu sem fengið hafa dval-
arleyfi af mannúðarástæðum hér
á landi hefur þurft að yfirgefa
Ísland. Í norrænum rétti hefur
þróunin undanfarið verið í þá átt
að fjalla um alla þá sem þurfa á
alþjóðlegri vernd að halda í einu
lagi, án tillits til þessa greinar-
munar.
Það má deila um það hvort þetta
hlutfall – 73% synjanir á móti 27%
jákvæðra niðurstaðna – sé eðlilegt.
Í reynd hlýtur það hver útkoman
verður þó að ráðast af þeim málum
sem fjallað er um hverju sinni.
Það hefur sín áhrif á þetta hlut-
fall að nokkur hluti hælisleitenda á
Íslandi ber upp hælisbeiðni án þess
að hafa fyrirfram ætlað sér að
sækja um hæli. Þar er um að ræða
einstaklinga sem hafa ætlað sér
að komast ólöglega til Bandaríkj-
anna eða Kanada en eru stöðvaðir
í Keflavík þegar í ljós kemur að
skilríki þeirra eru fölsuð. Að und-
anförnu hefur hlutfall þeirra sem
fá hæli eða dvalarleyfi hér á landi
hækkað og skýrist það af því að
stærri hópur hælisleitenda en áður
kemur frá löndum þar sem miklir
erfiðleikar eru. Í ríkjum ESB er,
samkvæmt nýjustu tölum Eurost-
at, 77% umsókna synjað á fyrsta
stigi (síðasti ársfjórðungur 2008).
Þessir 62 einstaklingar eru þó
ekki þeir einu sem hér hefur verið
leyft að setjast að vegna aðstæðna
í heimaríki. Ísland hefur í sam-
vinnu við Flóttamannastofnun SÞ
tekið á móti ríflega 200 flótta-
mönnum á síðustu tíu árum. Ólíku
er þó saman að jafna hve miklu
færri flóttamenn og hælisleitend-
ur koma til Íslands en flestra landa
sem við berum okkur saman við.
Miklu skiptir að vandað sé til
verka við meðferð hælismála enda
eru miklir hagsmunir í húfi. Þá
er mikilvægt að málsmeðferð sé
hraðað eins og unnt er. Að undan-
förnu hefur tekist að vinna niður
þann fjölda sem bíður niðurstöðu
yfirvalda og er nú svo komið að
innan við tíu einstaklingar bíða
niðurstöðu Útlendingastofnunar
í hælismálum en voru rúmlega
fjörutíu í fyrrasumar. Það skiptir
líka máli að opinber umræða um
þessi mál sé málefnaleg en byggi
ekki á innistæðulausum ásökun-
um, sem gjarnan eru settar fram
í tengslum við umfjöllun um mál
einstakra hælisleitenda.
Höfundur var síðasta ár settur
forstjóri Útlendingastofnunar.
Einn af sex hundruð?
Málefni
hælisleitenda
HAUKUR GUÐMUNDSSON
UMRÆÐAN |
Af sem áður var
Eitt sinn var það ávísun á Saga Class
að komast til áhrifa í þjóðlífinu, hvort
sem var í hinum opinbera geira eða
hjá einkaaðilum. Fátt þótti hallæris-
legra en venjulegir ríkisstarfsmenn,
sem gjarnan bættu „bara“ við, áður
en þeir nefndu vinnustaðinn. Ég vinn
nú bara hjá ráðuneytinu. Nú er öldin
önnur og sagan segir að þeir sem beri
velmegunarístrur og séu í ríkisstörfum
séu besti kosturinn í dag.
Dæmi um þetta mátti sjá á
Saga Class á dögunum, hvar
ríkisstarfsmenn sátu og nutu
sín í þægilegheitunum. Í
almenna farrýminu var hins
vegar Ögmundur Jónas-
son, fyrrverandi leiðtogi
allra ríkisstarfsmanna
og núverandi ráðherra, og barðist við
að koma löppum sínum fyrir í allt of
þröngu plássinu. Hinir síðustu verða
fyrstir segir einhvers staðar.
Gagnrýnendur
Kastljósið var sýknað í Hæstarétti af
umfjöllun sinni um Jónínu Bjartmarz
og fólk tengt henni. Bjuggust flestir
við þeim dómi, en kannski ekki því
að Hæstiréttur tæki sér hlutverk gagn-
rýnanda og mæti umfjöllunina, hvort
hún væri góð eða vond. Kannski
rétturinn skrifi næsta fjölmiðlapistil í
Fréttablaðið?
Við önsum
þessu ekki
Opin og
lýðræðisleg
umræða er boðorðið á hinu nýja
Íslandi. Allir, jafnt háir sem lágir, eiga
að ræða og upplýsa hvaðeina sem
beðið er um. Eitthvað virðast þó sumir
eiga erfitt með að ræða um fortíðina,
enda ýmislegt þar sem þeir þurfa að
skammast sín fyrir.
Einn þeirra sem ekki er tilbúinn
í allar umræður er sjálfur forsetinn,
Herra Ólafur Ragnar Grímsson. Þannig
var tekið eftir því að hann firrtist við
þegar fréttamaður spurði hann
út í aðkomu hans að meintum
kaupum katarska sjeiksins í
Kaupþingi. Ólafi þótti spurn-
ingin óviðeigandi og
taldi fráleitt að hann
þyrfti að svara.
kolbeinn@frettabladid.is
Faxafeni 12 (2. hæð), 108 Reykjavík
LAGERSALA
2 dagar eftir
KRAKKAR:
Pollajakkar Pollabuxur Flíspeysur
2.000 - Krakka sumarúlpur 3.000 kr.
DÖMUR & HERRAR:
Öndunarjakkar 6.000-10.000 kr. Öndunarbuxur
Flíspeysur 4.000- Buxur Stuttbuxur
Vindstakkur Regnkápur/jakkar 2.000 kr.
Opnunartímar: Lau. og Mán: 11-16
E
fnahagskreppan sem nú skekur heiminn allan setur víða
mark sitt.
Í ársskýrslu mannréttindasamtakanna Amnesty
International sem kynnt var í vikunni kemur fram
að í efnahagsþrengingum eins og nú ríkja sé hætta á
að mannréttindabrotum fjölgi. Á sama tíma sé mannréttinda-
málum nú skipað aftar á forgangslista og hljóti jafnvel minni
athygli en áður vegna hinnar miklu athygli sem beinist að
efnahagsmálum.
Bent er á að kreppan snúist ekki bara um skort á matvælum,
vinnu og húsnæði, svo dæmi séu tekin, heldur einnig um mis-
munun, ójafnræði, rasisma og kúgun um allan heim. Þetta kalla
samtökin mannréttindakreppu.
Endurreisn efnahagskerfisins er vissulega algert forgangs-
verkefni. Það er hins vegar einnig afar brýnt að þjóðir heims
sameinist um að sú endurreisn taki ekki toll af áunnum mannrétt-
indum. Hafa verður í huga að mannleg reisn er meðal grunnþarfa
mannsins, rétt eins og það að hafa til hnífs og skeiðar.
Í skýrslu Amnesty er bent á að leiðtogar heimsins hafi ein-
blínt á aðgerðir til að örva efnahagslífið og á meðan sé ekki gefið
átökum víða um heim gaum, átökum sem hafa ekki bara leitt til
stórfelldra mannréttindabrota heldur kostað fjölda manns lífið.
Dæmi um þetta eru hálfvolg viðbrögð alþjóðasamfélagsins við stór-
felldum mannréttindabrotum sem átt hafi sér stað, svo sem á Gasa, í
Darfur í Súdan og á Srí Lanka.
Bent er á að ef ein kreppa sé hunsuð og einblínt á aðra þá leiði
það til þess að báðar kreppurnar geti magnast. Þannig sé ekki nóg
að takast á við efnahagsástandið eitt og sér heldur verði mann-
réttindin stöðugt að fylgja með.
Til að vekja athygli á þessu hyggjast samtökin Amnesty Inter-
national ýta úr vör herferð undir heitinu „Krefjumst virðingar“
og beinist sú herferð að mannréttindabrotum sem búa að baki
fátækt og auka hana.
Sjónum er fyrst beint að Bandaríkjunum og Kína. Bent er á
að Bandaríkin viðurkenni ekki efnahafsleg, félagsleg og menn-
ingarleg réttindi og að í Kína séu ekki viðurkennd borgaraleg og
stjórnmálaleg réttindi.
Yfirskrift herferðar Amnesty International „Krefjumst virð-
ingar“, er einnig gagnleg við skoðun á ástandi og uppbyggingu
hér heima fyrir.
Óhætt er að segja að velferðarkerfið gegni lykilhlutverki. Í
þeim efnahagsþrengingum sem nú standa yfir verður velferðar-
kerfið áfram að vera það jöfnunartæki sem því er ætlað að vera.
Stór hópur á virðingu sína og reisn undir þessu kerfi eða eins
og segir í inngangsorðum mannréttindayfirlýsingar Sameinuðu
þjóðanna sem samin var fyrir meira en sextíu árum: „Það ber
að viðurkenna að hver maður sé jafnborinn til virðingar og rétt-
inda er eigi verða af honum tekin, og er þetta undirstaða frelsis,
réttlætis og friðar í heiminum.“
Þessi glíma hefur verið háð síðan og ljóst er að mannréttinda-
barátta verður áfram á dagskrá.
Kreppan dregur athygli frá mannréttindabrotum.
Mannréttindamál
mega ekki týnast
STEINUNN STEFÁNSDÓTTIR SKRIFAR