Fréttablaðið - 09.07.2009, Side 22

22 9. júlí 2009 FIMMTUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is VIÐSKIPTARITSTJÓRI: Óli Kr. Ármannsson olikr@markadurinn.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is ALLT OG SÉRBLÖÐ: Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is
og Sólveig Gísladóttir solveig@frettabladid.is ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Ingibjörg S. Pálmadóttir FORSTJÓRI OG ÚTGÁFUSTJÓRI: Ari Edwald
RITSTJÓRI: Jón Kaldal jk@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is
Fréttablaðið kemur út í 90.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt
að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu
formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
Í nóvember 2008, þegar efna-hagsáætlun ríkisstjórnarinnar
og Seðlabankans var hrundið af
stað með fulltingi Alþjóðagjald-
eyrissjóðsins (AGS), voru erlend-
ar skuldir þjóðarbúsins taldar
minnka úr 670% af landsfram-
leiðslu í árslok 2008 í 160% 2009.
Munurinn á þessum tveim tölum
er 510% af landsframleiðslu og
samsvarar erlendum skuldum
gömlu bankanna, einkaskuldum,
sem þeir voru taldir annaðhvort
ekki mundu standa skil á eða þá
gera upp að einhverju marki við
lánardrottna sína með eignasölu.
Ljóst var, að erlenda skuldin, sem
eftir var talin standa í árslok
2009, 160% af landsframleiðslu,
myndi leggja þungar byrðar á
þjóðina. AGS leit þó svo á, að
þessa þungu byrði gæti fólkið í
landinu borið, enda myndi hún
léttast hratt með ströngu aðhaldi
2010-13 og nema 101% af lands-
framleiðslu í árslok 2013 og vera
þá komin í viðráðanlegt horf, þótt
þung væri.
Einstæð ósvinna
Þessar forsendur frá í nóvember
2008 standast nú ekki lengur í
tveim veigamiklum atriðum. Í
fyrsta lagi virðast eignir bank-
anna nú munu duga í mesta lagi
fyrir innistæðum. Reynist það
rétt, munu erlendir lánardrottn-
ar öndvert vonum varla fá neitt
upp í kröfur sínar á hendur þrota-
búum gömlu bankanna. Erlendir
kröfuhafar munu þá trúlega
höfða mál gegn íslenzka ríkinu til
að reyna að fá neyðarlögunum frá
í október 2008 hnekkt. Það hefur
aldrei áður gerzt í fjármálasögu
heimsins, að bankakerfi lands
hafi hlunnfarið erlenda viðskipta-
vini um fjárhæð, sem nemur
rösklega fimmfaldri landsfram-
leiðslu heimalandsins, og er þá
skaðinn, sem innlendir viðskipta-
vinir bankanna hafa orðið fyrir
ekki talinn með. Þessi einstæða
ósvinna mun loða við Ísland um
ókomna tíð.
Í annan stað virðast erlendar
skuldir þjóðarbúsins nú stefna í
um 240% af landsframleiðslu í
árslok 2009 eins og komið hefur
fram í fréttum, en ekki 160%
líkt og áður var talið. Munurinn
á gamla og nýja skuldamatinu
nemur um 80% af landsfram-
leiðslu. Reynist nýja matið rétt,
munu erlendar skuldir þjóðarbús-
ins í árslok 2009 nema um fimm-
földum útflutningstekjum lands-
manna það ár. Það þýðir, að nær
þriðja hver króna, sem útflutn-
ingsfyrirtækin hala inn, rennur
beint úr landi aftur til að standa
straum af vöxtum að óbreytt-
um höfuðstóli. Ekkert land getur
borið svo þunga vaxtabyrði, nema
miklar erlendar eignir standi á
móti skuldunum.
Færeyjar
Samanburður við efnahagshrun
Færeyja 1989-93 bregður birtu á
vandann. Erlendar skuldir fær-
eysku landsstjórnarinnar eftir
hrun námu um 120% af lands-
framleiðslu Færeyja. Færeyskir
skattgreiðendur stóðu skil á
skuldunum með vöxtum á innan
við tíu árum. Uppgjörinu fylgdi
að vísu eftirgjöf Dana á um
fimmtungi skuldanna. Íslend-
ingar virðast nú þurfa að horfast
í augu við og axla um tvöfalt
þyngri skuldabyrði en Færeying-
ar eftir hrun.
Á köldum klaka
Færeysk lög voru brotin, svo sem
fram kom við réttarhöld eftir
hrunið, en lögbrjótum var hlíft
við ábyrgð að öðru leyti en því,
að sumir þeirra náðu ekki endur-
kjöri til þings. Ekki óx álit Fær-
eyja í Danmörku við þau mála-
lok, en kunnugleiki umheimsins
um Færeyjar er takmarkað-
ur utan Danmerkur, Íslands og
Grænlands, svo að álitshnekkir-
inn kom ekki mjög að sök.
Um Ísland gegnir öðru máli.
Við erum fullvalda þjóð, sem
hefur hingað til notið sæmilegs
álits víða um lönd. Álit þjóðar-
innar hefur nú beðið hnekki.
Væri allt með felldu, myndu
Danir, Finnar, Norðmenn og
Svíar ef til vill reyna að forða
Íslandi frá þeirri auðmýkingu og
þungbærum skaða, sem banka-
hrunið hefur valdið landinu og
virðist nú geta stefnt þjóðinni
langleiðina í gjaldþrot. Slík hjálp
þyrfti lauslega reiknað ekki að
kosta hvern Norðurlandabúa
miklu meira en endurreisn Fær-
eyja eftir hrun kostaði hvern
Dana, væri vel á málum hald-
ið. Hjálp af þessu tagi virðist þó
ekki vera í boði umfram þau nor-
rænu gjaldeyrislán, sem samið
hefur verið um með fyrirvara
um frekari stuðning AGS við
efnahagsáætlun ríkisstjórnar-
innar og Seðlabankans og fleira.
Ætli frændum okkar og vinum á
Norðurlöndum blöskri ekki líkt
og flestum okkar hinna fram-
ganga þeirra, sem komu Íslandi á
kaldan klaka?
Breyttar forsendur
Getur landið borið
skuldirnar?
Í DAG |
ÞORVALDUR GYLFASON
UMRÆÐAN
Gunnar H. Gunnarsson og Örn Sigurðsson
skrifa um grein Kristins Gunnarssonar um
samgöngumál.
Kristinn H. Gunnarsson skrifar grein í Frétta-blaðið miðvikudaginn 8. júlí sl. undir nafn-
inu „Efnt til illdeilna“, sem á að heita einhver vörn
fyrir þá stefnu samgönguráðherra að ráðstafa mikl-
um meirihluta vegafjár síðustu ár og áratugi í lítt
arðbærar vegaframkvæmdir utan suðvesturhorns
landsins. Þessi grein Kristins er þannig saman sett
og full af rökvillum að margir undrast vegna þess
að ýmislegt, sem hann hefur sent frá sér áður, hefur
verið vel rökstutt. Það sem gerir byggingu nýrra
og betri stofnbrauta á höfuðborgarsvæðinu og ann-
ars staðar á suðvesturhorninu arðsamari en annars
staðar á landinu er að sjálfsögðu meiri umferð þar
og með meiri umferð fylgir svo að þar eru dauðaslys
og önnur meiriháttar umferðarslys algengari (um
70% allra slíkra slysa að meðaltali sl. 15 ár) en utan
suðvesturhornsins þar sem umferð er mun minni.
Af þessum málefnalegu ástæðum hafa fjölmargar
sveitarstjórnir og samtök á Suðvesturlandi lagt hart
að samgönguráðherra að beina miklum meirihluta
vegafjár til nýrra framkvæmda á þessu svæði. Og til
að kóróna allt saman samþykkti landsfundur Sam-
fylkingarinnar eftirfarandi ályktun (tillaga flutt af
Gunnari H. Gunnarssyni o.fl.): „Umbætur á þjóð-
vegum og þjóðvegum í þéttbýli á Suðvesturlandi frá
Borgarfirði að Þjórsá eru mjög brýnar. Á þessum
vegum eru um 70% af dauðaslysum og meiriháttar
slysum í umferðinni hér á landi og þangað ætti að
beina miklum meirihluta vegafjár framvegis, það er
arðsamast fyrir þjóðarbúið og sanngjarnast á allan
hátt“. Og nú er það spurningin: Hvort tekur Kristján
L. Möller meira mark á landsfundinum í flokknum
sínum eða Kristni H. Gunnarssyni?
F.h. framkvæmdastjórnar Samtaka um betri byggð
Gunnar er verkfræðingur og Örn er arkitekt
Þjóðarhagur ráði
„Ætli frændum okkar og
vinum á Norðurlöndum
blöskri ekki líkt og flest-
um okkar hinna fram-
ganga þeirra, sem komu
Íslandi á kaldan klaka?“
T
veir karlmenn hlutu fyrr í vikunni dóma vegna ofbeld-
is gagnvart konum sínum, fyrrverandi og þáverandi. Í
öðru tilvikinu gekk maður í skrokk á fyrrum sambýlis-
konu sinni að þremur ungum börnum þeirra ásjáandi.
Hitt tilvikið er fordæmislaust í íslenskri réttarfram-
kvæmd en þar var um langvarandi og hrottalegt ofbeldi að ræða,
andlegt, líkamlegt og kynferðislegt.
Í vikunni var einnig í fréttum greint frá rannsókn tveggja
hjúkrunarfræðinga, Erlu Kolbrúnar Svavarsdóttur, prófessors
í hjúkrunarfræði við Háskóla Íslands, og Brynju Örlygsdóttur,
doktors í hjúkrunarfræði, en hún var kynnt í júlíhefti hjúkr-
unarfræðitímaritsins Journal of Advanced Nursing. Markmið
rannsóknarinnar var að kanna áhrif heimilisofbeldis á heilsufar
þeirra kvenna sem fyrir því verða.
Tæplega fjórðungur þeirra kvenna sem svöruðu spurningalista
höfðu orðið fyrir ofbeldi af hálfu maka síns, andlegu, líkamlegu
eða kynferðislegu.
Erla Kolbrún og Brynja komast að þeirri niðurstöðu að mikil-
vægt sé að beina athygli heilbrigðiskerfisins að heimilisofbeldi
gegn konum og hlutverki hjúkrunarfræðinga í heilsugæslukerf-
inu varðandi greiningu á vísbendingum um mögulegt heimilis-
ofbeldi. Þetta er auðvitað afar mikilvægt og er áreiðanlega ekki
gert með nægilega markvissum hætti. Vonandi verða niðurstöður
rannsóknarinnar nýttar til þeirrar uppbyggingar.
Hitt er einnig mikilvægt að löggjafinn sjái lögreglunni fyrir
verkfærum sem að gagni koma þegar um heimilisofbeldi er að
ræða. Enn í dag er feðraveldið svo sterkt í löggjöfinni að þegar
lögregla er kvödd á heimili þar sem ofbeldi hefur átt sér stað þá
á hún þess ekki kost að fjarlægja ofbeldismanninn af heimilinu,
nema farið sé með hann í fangageymslu sem er skammgóður
vermir. Raunveruleikinn er sá að konan er flutt burt, yfirleitt
ásamt börnum sínum, og komið í öruggt skjól annaðhvort í faðmi
fjölskyldu eða í kvennaathvarfi. Þetta er óviðunandi og áreiðan-
legt að þessi umgjörð hefur ekki áhrif til hins betra á heilsufar
þeirra kvenna sem fyrir ofbeldinu verða.
Sömuleiðis er nálgunarbann hér þungt í vöfum og rifjað hefur
verið upp að dómstólar höfnuðu í fyrrasumar kröfu konunnar
sem hafði orðið fyrir langvarandi líkamlegu og kynferðislegu
ofbeldi maka síns um framhald nálgunarbanns sem maðurinn
hafði sætt. Þá kom fram það viðhorf lögreglunnar að færa ætti
úrskurðarvald um nálgunarbann frá dómstólum til lögreglu.
Heimilisofbeldi er samfélagsmeinsemd sem lá í þagnargildi
þar til fyrir fáeinum áratugum. Fátt bendir því miður til þess að
dregið hafi úr því þrátt fyrir opnari umræðu sem þó er til alls
fyrst. Vissulega hefur það umhverfi sem mætir konum sem hafa
orðið fyrir heimilisofbeldi batnað stórlega með aukinni vitund í
heilbrigðiskerfinu, tilkomu kvennaathvarfs og viðhorfsbreytingu
innan lögreglunnar. Enn er þó langt í land og fyrst og síðast hljóta
ofbeldismennirnir sjálfir að verða að líta í eigin barm og leita
sér hjálpar.
Heimilisofbeldi er algengt og afdrifaríkt.
Ofbeldið verður
að uppræta
STEINUNN STEFÁNSDÓTTIR SKRIFAR
Liggjandi menn
Greint var frá því í gær að Jón Ólafs-
son athafnamaður hefði ákveðið að
höfða mál gegn breska ríkinu, sem
hann segir hafa gert mistök í tengsl-
um við meiðyrðamál hans gegn
Hannesi Hólmsteini Gissurarsyni.
Hann segir ekki þess virði lengur
að sækja málið á Hannes,
þangað sé ekkert að sækja.
Þá bætti hann um betur og
kom litlu höggi á „þríeykið“
eins og hann kallaði það,
Hannes, Davíð Oddsson
og Kjartan Gunnarsson, en
hélt samt mannasiðunum
til haga. Þeir væru nefnilega
allir þrír liggjandi menn,
og „maður sparkar
ekki í liggjandi
menn“.
Straumhvörf
Þór Sigfússon er ekki aðeins formað-
ur Samtaka atvinnulífsins og fyrrum
forstjóri Sjóvár. Hann hefur gefið út
nokkrar bækur. Þeirra á meðal er
bókin Straumhvörf sem
kom út árið 2005. Bókin
fjallar um nýtt tímabil
sem einkenndist
af hnattvæðingu
íslenskra stórfyrir-
tækja, nýjum
tækifærum
á alþjóða-
markaði og
innrás erlendra
fjárfesta, að mati
höfundar.
Og svo betrunin
Í bókinni er fjallað um útrásina og
þeirri spurningu varpað fram hvers
vegna Íslendingar séu útrásarþjóð.
Þar eru týnd til kunnugleg atriði frá
þeim tíma, framtakssemi, smæð
og lega landsins og svo framvegis.
Síðasta bók Þórs kom út á síðasta ári
og fjallar um stjórnun hans hjá Sjóvá.
Sú heitir Betrun og segir víst frá mis-
tökum sem Þór gerði sér grein
fyrir að hafa gert þegar hann
leit um öxl. Hann hafði lært
ýmislegt frá síðustu bók
- eins og líklega flestir
- því þegar bókin kom út
höfðu bankarnir hrunið
og flest það sem í fyrri
bókinni stóð farið sömu
leið.
thorunn@frettabladid.is