Samvinnan - 01.04.1944, Qupperneq 19

4. HEFTI
SAMVINNAN
Úr ferðabók Eggerts Ólafs-
sonar og Bjarna Pálssonar
Ferðabók þeirra Eggerts og Bjarna er víðtœk-
asta og gagnmerkasta heimildarrit um ísland
og íslendinga á 18. öld, sem skráð hefur verið.
Ber fátt gleggra vitni um armóð íslendinga en
sú furðulega staðreynd, að Ferðabókin skuli
aldrei hafa verið gefin út á máli Söguþjóðar-
innar fyrr en nú, þótt senn séu 200 ár liðin
síðan ritið var fært í letur. Nú hefur verið úr
þessu bœtt. Ferðabókin kom út um síðustu ára-
mót í þýðingu Steindórs Steindórssonar frá Hlöð-
um, og hefur hann yfirleitt leyst verkið prýðis-
vel af hendi. Margir hefðu kosið snið og frá-
gang bókarinnar nokkru vandaðra en raun ber
vitni, en hvað sem því líður, er hitt víst, að bók-
inni var svo vel tekið, að upplagið seldist allt
á skömmum tíma.
Hér fer á eftir dálitill kafli úr Ferðabókinni,
sem sýnir vel, hve víða höfundarnir koma við,
skilning þeirra á gildi tungunnar og hættum
þeim, sem að henni steðjuðu. Þótt margt hafi
unnizt á, siðan þetta var ritað, mun íslending-
um jafnan hollt að rifja það upp..
MÁLFAR.
70. „Málið í Kjósarsýslu er í meðallagi hreint. Mun-
ur sá, er þar heyrist í framburði einstakra orða, er
ekki svo mikill, að um sérstaka mállýzku sé að ræða,
en hingað og þangað er allverulegur munur á hrein-
leika málsins. Því er svo háttað, að í sveitum lands-
ins er málið talað tiltölulega hreint og óbjagað, en
við sjávarsíðuna, einkum í nágrenni hafnanna, þar
sem margt útlendinga kemur, er málið blandað út-
síst að undra, því að það er kunnugt, að þegar í forn-
lendum orðum, sérstaklega úr þýzku og dönsku. Þess
má og geta, að í öllu, sem ritað er viðvíkjandi réttar-
fari, úir og grúir af dönskum, þýzkum, frönskum og
latneskum orðum, svo að almúgamenn skilja naum-
ast helminginn af því. Þetta á við um embættisbækur,
málskjöl, samninga og fleira þess kyns. Orsök þessa
er einkanlega sú léttúð, að láta sér þykja meira koma
til þess, sem erlent er en innlent. í öðru lagi rak
nauður til þess, er inn voru leiddar norskar réttar-
farsvenjur, og að lokum er það svo, að enginn hefur
fundið ráð til að verjast þessari misnotkun málsins.
Jafnvel þeir, sem rita vilja hreina íslenzku, nota
sjaldan málið hreint, en við hafa mest latneska tals-
hætti og orðaskipan, þótt annarra áhrifa gæti einn-
ig-
En þó að þessu sé svona farið, er þó fjarri sanni,
að hin gamla tunga sé nokkurs staðar aldauða í land-
inu. Þessu er að vísu haldið fram af útlendingum
og ekki að ástæðulausu, því að sumir íslendingar hafa
fullyrt þetta, nokkrir til þess að láta sem mest bera
á sinni eigin þekkingu, en aðrir vegna ofurkapps um
hreinsun málsins. En áðurtalin ummæli verða bezt
sönnuð með því, að hvar sem menn koma um sveitir
landsins, þá skilja almúgamenn fornsögurnar frá
orði til orðs og það svo vel, að þegar sögurnar eru
lesnar hátt, fylgjast menn með lestrinum, þótt hratt
sé lesið, njóta frásagnarinnar og geta síðan skýrt frá
efni hennar utanbókar. Kvæðin og einstöku torskilin
Lýðfrjálst þjóðfélag er jafnan álíka traust í heild
og hver einstaklingur innan vébanda þess er öruggur
um afkomu sína. Ef afkoma einstaklinganna og efna-
hagur er alls ótryggt, getur ekki verið að ræða um
raunverulega velmegun þjóðarheildarinnar. Lögmál
fjármálanna er í þessu efni einfalt en ósveigjanlegt:
Það er ómögulegt að öðlast neitt án endurgjalds. Sölu-
braskararnir og afborgunarspekingarnir eru eins
hættulegir og á jafnrangri braut og hinir nýju skipu-
lagshagfræðingar, sem reyna að koma á því, sem
nefna mætti „eyðslubúskap" og óhjákvæmilega hlýtur
að leiða til þess, að einn þriðjungur þjóðarinnar verði
að taka hina tvo þriðjungana á framfæri sitt. —
Þegar svo var komið í Rómaveldi, — þá hrundi Róma-
veldið.
*
Síðast frétti ég af Bosquet, rétt áður en Þjóðverjar
brutu Frakkland undir sig. Hann átti þá enn sem
fyrr heima í litla húsinu sínu og vann í sömu verk-
smiðju. Hann fæddi sig sjálfur, — og það fór svo
lítið fyrir þessum bjargálnabúskap, að Nazistum sást
yfir garðinn hans. En búskapur Bosquets er ekki fyr-
irferðalítill, þegar milljónir hans líka eru teknar með
í reikninginn. Þegar Þjóðverjar hörfa úr landinu, mun
Bosquet enn halda velli. Hann mun verða þar reiðu-
búinn til að leggja hönd á plóginn til viðreisnar með
öðrum samborgurum sínum. Hann mun ekki láta verk
úr hendi falla og ekki beiðast ölmusu.
Á 75 árum hefur Frakkland þrisvar orðið að þola
innrás óvinahers. Tvisvar hefur það risið úr rústum
að nýju sem stórveldi. Það er trú mín, að Frakkland
muni rísa úr rústum hið þriðja sinn. Og það hygg
ég muni að miklu leyti mega þakka því, að Bosquet
og allir félagar hans í milljónatali, verkamenn, bænd-
ur, skrifstofumenn og smásalar, eiga sinn jarðarskika
og sjálfsbjörg, mannvirðingu sína og óbilað sjálfs-
traust.
119