Samvinnan - 01.12.1947, Page 14

Frá Bergþórshvoli.
ur, og reikað um engjar og mýrar flat-
lendisins, sem allt saman gleður auga
ferðamannsins og veitir grasafræðingn-
um nóg viðfangsefni. Því miður var
tími minn of naumt skammtaður til
nákvæms rannsóknarstarfs, en það er
líka gott að eiga eitthvað eftir.
Eyjafjallasveitin er ein hinna feg-
urstu og fjölbreyttustu sveita hér á
landi. Láglendi allt er vafið þroska-
miklum og fjölbreyttum gróðri, en
upp frá marflatri, mýrlendri sléttunni
rísa snarbrött, fagursköpuð fjöll, neð-
an til með valllendisbrekkum og blóm-
gresislautum og hvömmum, en liið
efra eru víða þverhníptir móbergs-
hamrar, sem vatn og vindur hafa sorfið
í hinar furðulegustu og fjölbreytileg-
ustu myndir. Fram um gil, skörð og
dali falla lækir og ár í ótal fossum, en
að baki gnæfir jökullinn, „Eyjafjalla
skallinn gamli“, eins og Bjarni komst
að orði. Elann er eitt hið formfegursta
og tígulegasta fjall landsins, en nú
harla dökkur ásýndum eftir páska-
kveðjuna frá Eleklu grannkonu sinni.
Annars er það svo, að enginn mun til
íullnustu fá skynjað fegurð og tign
Eyjafjallajökuls, nema hann bregði
sér nokkuð af alfaraleið, helzt suður
undir sjó. Þar nýtur hann fyrst hæðar
sinnar til fulls, og undirfjöllin koma
fram sem fótstallur, til að fullkomna
myndina, og gefa henni fullt samræmi.
Og eg er á vesturleið aftur og kom-
inn að Seljalandi. En þar rétt austan
við túnið er Þrasaklettur, einn hinna
fyrirheitnu staða, sem eg hafði hugsað
mér að skoða í ferð minni. Ekki er það
þó svo að skilja, að kletturinn sjálfur
sé nokkuð sérkennilegur, hvorki að
fyrirferð né formi, en liann er einn
þeirra fáu staða hér á landi, þar sem
villirós vex. Þrasaklettur er dálítill
klettahaus, stuðlabergsgangur, sem
stendur upp úr móberginu. Rétt
vestan undir honum er allmikill hellir,
en ekki skoðaði eg hann. Að klettin-
um liggja valllendisbrekkur, skreyttar
stórvöxnu blómgresi, svo sem stúfu,
einkennisjurt Eyjafjallanna, blágresi,
mjaðjurt, hrútaberjalyngi, fíflum og
sóleyjum. Sams konar gróður er á
stöllum og hillum í klettinum. En
þar vex einnig þyrnirósin í undurfögr-
um smárunnum. Má óhætt telja hana
eina fegurstu plöntu hér á landi, þegar
hún er í blóma, með stórri, hvítri eða
rjómagulri krónu, og hinum þrótt-
miklu, dökkgrænu blöðum sínum.
Enda þótt kletturinn sje hvorki hár
né sérlega torkleifur, er samt engan
veginn létt að komast að rósarunnun-
um, sem mér töldust vera 6, en geta
þó verið fleiri, því að eg athugaði þá
einungis neðan frá en fór lítt upp í
klettinn. Efæð þess eina runna, er eg
kom fast að, var 30—40 cm, en annan
sá eg þar nokkru stærri, líklega 50—60
cm. Var furðufagurt að líta upp í klett-
inn, þar senr rósin stóð nú í fullu
skrúði líkt os; drottnins; innan um
hinar blómjurtirnar.
Eg gat þess fyrr, að rósin í Þrasa-
kletti væri meðal hinna sjaldgæfu
tegunda hér á landi. Sveinn læknir
Pálsson fann hana þar fyrstur manna.
En auk þessa hefur hún fundizt á 4
stöðurn öðrum, sínum í hverjum lands-
hluta, Vesturlandi, Vestfjörðum, Aust-
fjörðum og Suð-Austurlandi, og á
fimmta staðnum hefur henni verið
útrýrnt, sakir þess ,hve nrjög menn
sóttu á að taka þar plöntur til gróður-
setningar í skrúðgörðum. Á öðrum
stað, Kollaleiru í Reyðarfirði, segir
Ingimar Oskarsson, að rósin sé sýni-
lega í afturför af sömu ástæðu. Svo er
að sjá, að einnig í Þrasakletti hafi rós-
inni hnignað lrá því sem áður var.
Þýz.kir grasafræðingar, er skoðuðu
hana. 1820, telja runnana um 20, og
um álnarháa að meðaltali. En nú kom
eg ekki auga á fleiri en 6, þótt mér
kunni að hafa sézt yfir einhverja, eru
þeir þó ekki 20 talsins. Eg hef r'akið
þetta svo nákvæmlega, vegna þess, að
hér er eitt dæmi af mörgum, sem sýnir,
að full þörf er þess, að sett séu lög um
náttúruverndun, þar sem l’riðlýstir séu
fagrir staðir og sérkennilegir, sjald-
gæfar tegundir plantna og dýra. Dýra-
— aðallea;a fuglafriðunarlög — eru að
vísu til, en nokkuð handahófsleg. Hins
vegar er hér fjöldi staða um land allt,
og sjaldgæfar plöntutegundir, sem
engin friðunarlög ná til, en þó nauð-
syn að friða, því að hætta vofir yfir
þeim um fullkomna eyðingu. Bætt
farartæki og aukin ferðalög hinna síð-
ari ára liafa aukið þessa hættu mjög.
Það má að vísu segja, að ekki sé um
þjóðhagslegt tjón í venjulegum skiln-
ingi þess orðs að ræða, þótt útrýmt sé
sjaldséðri plöntu, fallegur klettur
sprengdur, eða gróðri eytt úr skrúð-
miklum hvammi eða gjá, en engu að
síður er það tjón. Fegurð landsins og
fjölbreytni er spillt. Æskilegast væri
að vísu, að til þessa þurfti enga laga-
setningu, heldur yrði sú hugsun rót-
gróin í hugskoti livers manns, að um-
gangast náttúru landsins, dauða og
lifandi, sem helga dóma, og gera aldrei
vísvitandi neitt, sem verða kynni til að
vanhelga hana eða spilla. En því mið-
ur er allmikill misbrestur á þessu, og
þess varla að vænta, að vér Islendingar
tökum nágrannaþjóðum vorum svo
fram í þessu efni, að engrar lagasetn-
ingar sé þörf, en meðal þeirra eru
14