Samvinnan - 01.08.1950, Síða 19

velli viðskipta en ekki fjáreignar i fé-
laginu.
I 3. gr. 4. lið samvinnulaganna segir
svo: „Tekjuafgangi í ársreikningi fé-
lagsins, er stafar af því, sem útsöluverð
á keyptum vörum félagsmanna hefir
verið ofan við kostnaðarverð, ellegar
utborgað verð fyrir seldar vörur þeirra
hefir reynzt neðan við fullnaðarverð,
skal útliluta eftir viðskiptamagni hvers
um sig“. — Hér er allskýrt sagt hvað
hinn úthlutaði tekjuafgangur er.
Hann er fé, sem félagsmaðurinn hefir
átt inni hjá félaginu allt frá því að
hann keypti vörur hjá því eða félagið
seldi vörur fyrir hann. Aðeins það, að
ekki er hægt að reikna sannvirði út
um leið og kaup gerast veldur því, að
úthlutunin fer ekki fram um leið. Út-
hlutun tekjuafgangs vegna vörukaupa
hjá félaginu er því að vissu leyti sam-
bærileg við venjulegan afslátt af verði
þótt hún sé gerð eftirá. — Úthlutaður
tekjuafgangur verður sparað fé alveg
eins og það fé sem afslættinum nemur.
Hitt er svo frábrugðið, að úthlutun
kaupfélaga byggist á útreikningi og
leit að sannvirði, en afsláttur er oftast
gefinn á öðrum forsendum.
Úthlutaður tekjuafgangur eru ekki
tekjur, hvorki félagsins eða félags-
mannsins og ber að hafa það í huga
varðandi skattgreiðslu, sem eftir mein-
ingu sumra virðist eiga að taka af hon-
um. Félagið hefir aldrei eignazt fé
þetta eða haft það sem tekjur og það
er sparnaður félagsmannsins. Eg vil
benda á í þessu sambandi að orðið
tekjuafgangur er e. t. v. ekki heppilegt
nafn á umræddu fé og auðveldar ekki
skýringar á því hvers eðlis það er. Eg
leitaði hjá mér að fleiri orðum um
tekjuafgang og úthlutun hans þótt
margt snerti það beint og óbeint, svo
sem reksturskostnaður, verðlagspóli-
tík félaganna o. fl. En þessi umrædda
regla samvinnufélaga er mjög þýðing-
armikil og talin góð lausn á því vanda-
máli hvernig beri að skipta slíkum
tekjuafgangi milli félagsmanna.
grundvallar við úthlutun tekjuaf-
gangs. í íslenzkum samvinnufélögum
mega vextir af inneignum félags-
manna ekki vera hærri en li/£% ofan
við innlánsvexti í bönkum. Hér er
undirstrikað að fjármagnið á aðeins
að fá réttmætt og viðurkennt endur-
gjald, ef svo má segja. Með þessu á að
fyrirbyggja að samvinnufélög geti orð-
ið gróðafélög einstakra manna.
Um 5. Vart verður nógsamlega und-
irstrikað hversu þýðingarmikið er að
forðast lánsviðskipti í félögunum. Það
á að viðhafa staðgieiðslu, þar sem þess
er nokkur kostur. Þar sem óframkvæm-
anlegt hefir reynzt að framfylgja
henni, hefir oft verið hafður á sá hátt-
ur, þar sem bændur eða aðrir fram-
leiðendur eiga í hlut, að þeir setja sér-
staka tryggingu fyrir greiðslu með af-
urðum sínum.
Ekkert hefir reynzt samvinnufélög-
unum jafnhættulegt og það, að reka
lánsviðskipti og þarafleiðandi skulda-
söfnun félagsmanna. Fyrr og síðar hef-
ir margra ára starf og miklar fyrirætl-
anir hrunið til grunna á stuttum tíma
af þeim ástæðum að lánaviðskipti tíðk-
uðust.
En slík viðskipti eru ekki einungis
hættuleg fyrir félögin, heldur sérstak-
lega fyrir félagsmennina sem einstak-
linga. Það er margreynt, að lánavið-
skipti bókstaflega hvetja til skulda-
söfnunar fram yfir það, sem nauðsyn
krefst. í þeim liggur falin sú hætta, að
menn hætti að fylgjast með fjárhag
sínum, eyði meiru en þeir geta greitt
og reiða sig á framtíðina í þessu efni.
Margir hafa þannig bundið sér og sín-
um ok, sem hefir gert lífið erfiðara og
hamingjusnauðara. — Staðgreiðsla
gerir það að verkum, að menn nevta
eigi meir en þeir afla, og hver maður
þekkir fremur sinn eiginn fjárhag.
Þannig myndast grundvöllur efnalegs
og andlegs sjálfstæðis einstaklinganna.
sér utan við flokkapólitík. Samvinnu-
félögin taka þó að sjálfsögðu upp and-
stöðu gegn þeim aðilum, sem vinna á
móti hagsmunum félaganna og sam-
stöðu með þeim aðilum, sem styðja
málstað þeirra.
Gildir í því efni einu hvort um er
að ræða stjórnmálaflokka, trúarflokka
eða aðra aðila og getur slíkt eigi talizt
brot á hlutleysisreglunni. Félagsmenn
njóta sama réttar í samvinnufélagi
hverjar sem skoðanir þeirra í þessum
efnum kunna að vera.
Um 7. Frá dögum fyrstu samvinnu-
félaganna hefir fræðslustarfsemi verið
talin ófrávíkjanlegur þáttur í starfi
þeirra.
Félögin eru byggð á lýðræðisgrund-
velli og gengi þeirra og tilvera þess
vegna háð því að þroski félagsmanna
sé sem mestur. Fræðslustarfið beinist
einnig að þjóðfélaginu almennt. Þetta
byggist á sömu ástæðum þ. e. a. s. þeim,
að auka þekkingu og þroska sem flestra
þjóðfélagsþegna og treysta þannig
frjálsræði og lýðræði. Samvinnufélög
geta ekki þrifizt nema í lýðræðisþjóð-
félagi.
Fræðslustarfið innan félaganna er
fyrst og fremst í því fólgið, að viðhalda
og auka þekkingu félagsmanna á til-
gangi, skipulagi og starfsháttum félag-
anna, og skyldum málum. Félögin eru
mikill þáttur í okkar þjóðfélagi og
verður því margs að gæta og margt að
athuga um starf þeirra, stöðu og þjóð-
félagsþýðingu.
SAMVINNUMENN getur greint á
í ýmsum efnum, en þeir eru sam-
mála um það, að þeir menn, sem starfa
af áhuga og heilum hug í samvinnu-
félögunum, vinna sjálfum sér og þjóð-
félaginu gagn. Heilbrigt samvinnur
starf mótar þá, sem í því taka jiátt, ger-
ir þá réttsýna og glöggskyggna í við-
skiptum, gerir þá hæfari til sameigin-
legra átaka án þess að þeir verði ósjálf-
stæðir. Þannig vinnur samvinnan að
því að skapa réttlátt og frjálst þjóð-
félag. V. Á.
Sérhvert kaupfélag ætti að láta
prenta samþykktir sínar og dreifa
þeim á meðal félagsmanna. Það
er nauðsynlegt fræðslustarf.
Um 4. Þetta ákvæði er einskonar
viðauki við regluna um úthlutun
tekjuafgangs. Það á að fyrirbyggja að
ekki sé farið í kringum hana eftir
krókaleiðum með því að greiða óeðli-
lega háa vexti af inneignum, þar sem
slíkar inneignir eru ekki lagðar til
Um 6. Hér er um að ræða viðkvæm
og varasöm atriði, sem víða um lönd
hafa haft í för með sér ósamkomulag
og jafnvel hreinan klofning samvinnu-
félaga. Það hefir því af miklum meiri-
hluta samvinnusambanda verið und-
irstrikuð sú gamla regla félaganna að
þau leiði hjá sér trúardeilur og haldi
19