Samvinnan - 01.05.1953, Blaðsíða 10

Dagsbrún í Olafsvík 10 ára
Með stofnun kaupfélagsins hurfu þjófagrindurnar af búðarborðinu
en traust og frjálsræði komu í þeirra stað
Eins og ykkur öllum er kunnugt
varð kaupfélagið Dagsbrún 10 ára 31.
marz s.l. Þessa samkomu í kvöld höld-
um við til að minnast þess áratugs,
gleðjast saman og treysta félagsbönd-
in.
Afmælisnefndin hefur sýnt mér
þann heiður að fela mér að segja
starfssögu félagsins þessi 10 ár. Það er
stutta sögu að rekja og öllum kunna,
en þó þykir rétt að staldra við og líta
yfir áfangann.
Margan aðkomumanninn furðar á
því, að í þessu litla þorpi skuli vera
starfandi tvö kaupfélög; mun það
einsdæmi í ekki stærra byggðarlagi.
Og þá er spurt — hvers vegna? Verð-
um við þá að rekja forsöguna lítil-
lega. Hvers vegna var yngra félagið,
kaupfélagið Dagsbrún, stofnað?
Þessa forsögu mun ég rekja frá mín-
um sjónarhól, en vona þó, að ég halli
ekki réttu máli.
I febrúar 1921 var stofnað verzlun-
arfélag í Ólafsvík, er nefnt var Kaup-
félag Ólafsvíkur. Lög þess og starfs-
hættir voru í öllum aðalatriðum snið-
in eftir lögum um samvinnufélög, en
félagið gekk aldrei í Samband ísl.
samvinnufélaga, og er enn utan
þeirra samtaka.
Frá fyrstu tíð voru menn í Kaup-
félagi Ólafsvíkur, er börðust fyrir
inngöngu félagsins í SIS. Þeir menn
skildu hina hagnýtu þýðingu þess fyr-
ir vöxt og viðgang félagsins. Tillögur
í þá átt voru jafnan felldar. Sú and-
staða var einkum af pólitískum toga
spunnin. Heita mátti, að félagið væri
lokað. Um langt árabil fjölgaði fé-
lagsmönnum ekki. Lágu til þess or-
sakir, sem hér verða ekki nefndar.
Þegar þeim hömlum var aflétt jókst
félagatalan sáralítið. Ýmsra orsaka
vegna hlaut félagið ekki þær vinsæld-
ir í þorpinu, sem eðlilegt hefði verið,
io •
Afmælisræða eftir
Stefán Kristjánsson,
formann félagsins
að vel rekið samvinnufélag hlyti. í al-
menningsaugum er því fremur litið
á K. Ó. sem verzlunarhlutafélag en
samvinnufélag. Þrátt fyrir vaxandi
gengi kaupfélaganna í landinu á þess-
um árum, stendur K. Ó. í stað. Þó er
samkeppnin ekki hörð, tvær smáar
kaupmannaverzlanir eru jafnan
starfandi.
Orsökina til vaxtartregðu K. Ó. má
fyrst og fremst rekja til þess, að fé-
Iagið var ekki í samtökum kaupfé-
laganna og forystumenn þess skorti
hinn rétta samvinnuanda.
Árið 1942 situr enn við sama. Marg-
ir félagsmenn í K. Ó. eru óánægðir
með fyrirkomulagið, en fá ekki að
gert. Þetta ár eru tvennar alþingis-
Alexander Stefánsson,
nuverandi kaupfélagsstjóri.
kosningar. Stjórnmálabaráttan bætir
ekki samkomulagið í K. Ó. Flestir
vinstri menn hér styðja framboð
Bjarna Bjarnasonar og honum, sem
reyndum samvinnumanni, varð strax
ljóst hið gallaða fyrirkomulag í K. Ó.
Hvatti hann eindregið til stofnunar
nýs kaupfélags á algerðum samvinnu-
grundvelli, og með þátttöku í S.Í.S.
Síðar, er skriður komst á málið, veitti
Bjarni því ýmsan stuðning.
Urðu nú umræður manna tíðari um
þessi mál. Um áramótin 1942—43 gef-
ur það hugmyndinni byr undir vængi,
er það fréttist, að Finnbogi G. Lár-
usson kaupmaður hafi í hyggju að
hætta verzlunarrekstri og vilji selja
lóðir og húseignir, hin 100 ára gömlu
verzlunarhús selstöðukaupmannanna.
Þarna gafst ágætt tækifæri til kaup-
félagsstofnunar, ef lóðir og hús fengj-
ust með sæmilegum kjörum og fjár-
hagsaðstoð til kaupanna.
í árslokin 1942 er aðalfyrirtæki
þorpsins, Hraðfrystihús Ólafsvíkur
h.f., á barmi gjaldþrots. Fyrirtækið
fer fram á aðstoð verkafólksins, bið-
ur um 25% kauplækkun, svo að rekst-
ur þess stöðvist ekki. Fólkið vill mik-
ið á sig leggja til þess að tryggja þenn-
an atvinnurekstur, en starfshættirn-
ir, skipulagið, hlutafélagsfyrirkomu-
lagið er meingallað og mönnum ekki
að skapi. Margir þeir, er fylgzt höfðu
með vexti og þróun samvinnufélag-
anna annars staðar, eygja það úrræði
vænlegast, að frystihús sé eign fólks-
ins, rekið á samvinnugrundvelli.
Sú hugmynd, að nýtt kaupfélag
geti byggt og rekið hraðfrystihús,
fær mikið fylgi meðal þeirra manna,
er mest ræddu um stofnun nýs kaup-
félags í Ólafsvík. Atvinnufyrirtæki, er
byggðist á aðalatvinnugrein þorps-
búa, og verzlun, gátu haft stuðning
hvort af öðru.