Samvinnan - 01.02.1956, Blaðsíða 12

Orð til íslenzkra bænda
Eftir Tómas Sigurtryggvason, Björk
„Tímarnir breytast og mennirnir
með“, segir máltækið. Oft er þó raun-
in sú, eins og allir þekkja dæmi til, að
fleiri eða færri fylgjast ekki alveg með
breytingum tímans.. Því fylgja að vísu
óneitanlega ýmsir kostir, sveiflur um-
skiptanna verða ekki eins örar, en á-
gallarnir eru þó ekki síður augljósir.
Ef menn ekki fylgjast með breyting-
um tímans í hugsun og athöfn, drag-
ast aftur úr og ætla sér að lifa nútíð-
ina eins og hún væri fortíðin, hlýtur
það að hafa í för með sér margvíslega
árekstra og erfiðleika og jafnvel valda
vandræðum hjá einstaklingunum og
stundum heilum stéttum og þjóðfél-
aginu í heild.
Eitt vandamál af mörgum, sem
landbúnaðurinn á við að stríða í nú-
tímanum, vil ég ræða hér, það, sem
nefnt hefur stundum verið: Flóttinn
frá sveitunum. Hverjar eru orsakir
hans? Vafalaust eru þær margar sam-
verkandi, og hefur mikið verið um allt
það mál rætt og ritað. En því kveð ég
mér hljóðs um þetta atriði, að eina
orsök þykist ég hafa komið auga á,
er ekki hafi verið veitt athygli sem
skyldi. Og tel ég hana veigameiri en
svo, að fram hjá henni megi ganga í
þessum umræðum.
Þegar litið er af kunnugleik yfir
sveitir landsins, sést, að þar eru alvar-
legir atburðir að gerast. Unga fólkið
hefur streymt og streymir þaðan burt,
aðallega í gulleit til Faxaflóa. í ýms-
um sveitum er fámenni á bæjum orðið
slíkt, að við landauðn horfir. Mörg
sveitaheimili eru svo sett, að ekkert
má út af bera. Forfallist maður vegna
veikinda, liggur við neyðarástandi á
heimilinu, og varla hjálp að fá hjá
nágrönnum, því að allir eru undir
sömu sök seldir. Það er mjög athyglis-
vert í þessu sambandi, að því fer
fjarri, að þessi lýsing eigi við allar
sveitir landsins þótt svo sé víða. Þvert
á móti er ástandið ákaflega misjafnt
f hinum ýmsu sveitum. Sumar tæm-
ast því sem næst, en sumar halda unga
fólkinu og blómgast mæta vel. Hverjar
eru orsakimar? Hvað heldur unga
fólkinu heima í sumum sveitum?
Hvað hryndir þeim að heiman sums-
staðar? Ég hef hugsað mikið um þetta
mál og rætt við marga, sem gjörla
þekkja til og sjálfir eru í deiglu at-
burðanna eða nýkomnir út úr henni.
Ég hefi fengið tækifæri til að tala
Tómas Sigurtrygguason.
við unga menn í ýmsum stéttum,
kennara, ráðunauta, verkamenn, sjó-
menn, úr öllum landshlutum, bænda-
syni, sem horfið hafa frá jörðum feðra
sinna og gefið sig að öðrum störfum.
Þeir hafa ekki yfirgefið jarðimar
vegna ræktarleysis, ekki af skorti á
manndómi til að takast á við hin erf-
iðu verkefni, ekki af löngun til hóg-
lífis við þægindi tækninnar í fjöl-
býli kaupstaðanna. Hjá mörgum hef-
ur aðalástæðan verið hin sama, að þeir
hafa ekki fengið svigrúm til sjálf-
stæðra athafna á jörðinni heima.
Marga bændur hef ég þekkt, sem
lagt hafa í margvíslegar byggingar-
framkvæmdir á jörð sinni, byggt bæj-
arhús, gripahús, hlöður o. fl., en oft
hefur þá verið sú raun á, að bóndinn
hefur öllu viljað einn ráða um gerð
og fyrirkomulag og að engu haft vilja
barna sinna. Börnin hafa hins vegar
mátt leggja fram vinnu sína til þess-
ara mannvirkja, oft lítið borgaða. Er
að furða þótt að því komi fyrr eða
síðar, að börnin segi: Þú byggir hér
fyrir þig sjálfan, og þá hef ég ekkert
við að vera.
Bóndanum má ekki sjást yfir það,
að byggingar hans, sem oftast em
gerðar úr varanlegu efni og vandað-
ar, em byggðar fyrir framtíðina, og
barnanna er framtíðin. Það er verið
að byggja fyrir þau. Þess vegna em
þau hinir réttháu aðilar.
Þá mun það ósjaldan bera við, er
sonur eða dóttir hafa setzt að í föð-
urgarði með tengdadóttur eða tengda-
son við hlið, að árekstur verður vegna
þess að foreldramir gera kröfu til að
hinir yngri lúti eldri venjum og hátt-
um og stjórn gömlu húsbændanna.
Unga kynslóðin þolir ekki þetta. Hún
vill vera sjálfstæð, vill vera fær um
að stjóma sér sjálf, vill fá tækifæri
til að standa á eigin fótum og láta
sjást til hvers hún dugir. Sjónarmið
unga fólksins hafa auðvitað fullan
rétt á sér.
Alls þessa verður bóndinn og hús-
freyja hans að gæta í viðskiptum við
börn sín og gæta þess, að láta öll skipti
við þau mótast af fullri virðingu og
tillitssemi til þeirra sem jafnrétthárra
aðila. Mér kemur í hug konungsríkið
til forna. Heimilið líkist því. Hús-
bóndinn er konungur í sínu ríki. Þeir
konungar, sem voru ljúfir og mildir
og sanngjamir og tillitssamir við
þegna sína, vom vinsælir, elskaðir og
virtir af öllum lýð. Þegnarnir undu
vel hag sínum í ríki þeirra og velmeg-
un blómgaðist við friðsæld þjóðarinn-
ar. Þegar konungar gerðust harð-
stjórar, var öllu snúið við. Gat þá
jafnvel svo langt gengið, að þegnar
flýðu land, átthaga sína og ættfólk,
blómlegan efnahag og örugga framtíð
við mannvirðingar og auð fjár, til þess
eins, að geta lifað sjálfstæðu lífi, vera
frjáls til þess að beita vilja og orku að
eigin geðþótta.
12