Samvinnan - 01.10.1957, Blaðsíða 4

Bið ég guð, að byggist upp
blessað Snæfellsnesið
25 ár síðan stofnað var undir Jökli kaup-
félag á rústum tveggja selstöðuverzlana
Árið 1932 var athyglisvert ár —
margra hluta vegna. Hin geigvænlega
atvinnu- og fjárhagskreppa þjakaði all-
an hinn vestræna heirn — hvert sem
litið var. — Á stjórnmálasviðinu — ut-
anlands sem innan, brostu stjórnmála-
mennirnir til hægri, og gömnuðu sér
við stormsveitarbros þýzku nazistanna,
sem voru í þann veginn að setjast á
valdastól Þýzkalands.
Gamlar flokkaskipanir hinna ýmsu
landa V.-Evrópu riðluðust — ósamkomu-
lag á stjórnmálasviðinu óx. — Stjórn-
málamennirnir voru helzt ekki sammála
um neitt — nema þá helzt það eitt — að
vera ósammála. —
Hér á íslandi kom hægrabrosið fram
í fyrstu samstjórn Framsóknarfl. og
Sjálfstæðisflokksins undir forsæti Ás-
geirs Ásgeirssonar. — Það gerðist ári
eftir einn hinn mesta kosningasigur, sem
Framsóknarflokkurinn hafði nokkurn-
Undir Ólafsvikurenni.
eftir Teit Þorleifsson,
kennara
tíma unnið — sem var hreinn meirihluti
á alþingi. — Islenzkur verkalýður, sem
þá var lítt þroskaður félagslega —
reyndi að treysta raðir sínar — en þar
reið húsum, fjandi sundrungar og tor-
tryggni, svo félagslegum samtökum
verkalýðsins var stór hætta búin — en
atvinnuleysi og bágborin kjör hinn
trvggi förunautur bæja og þorpa hvar
sem var á landinu.
Hið ægilega fárviðri, sem fylgdi á eftir
verðbréfahruninu mikla, sem gekk vfir
Wall street í október 1929, — orsakaði
óstöðvandi hrun alls verðlags — og hafði
í för með sér samdrátt í framleiðslu —
og þar af leiðandi atvinnuleysi. Fjár-
hagslíf hins borgaralega heims hafði
gengið úr skorðum. —
Þótt fárviðri þetta næði ekki til Is-
lands fyrr en upp úr 1930 — urðu af-
leiðingar þess, háskasamlegar smáþjóð,
sem hafði einhæfan framleiðsluvarning.
Árið 1932 var tímakaupið í vegavinnu
80 aurar og dagvinnan var þá 10 tímar
og fiskurinn 10 aura kg frá bát. Það ár
urðu bændur að sætta sig við 10—12 kr.
verð fyrir dilkinn. — Tekjudálkur ýmsra
þeirra, við verzlun þá sem skipt var við
— varð harla léttvægur. — Ymsar verzl-
anir römbuðu á barmi gjaldþrots — og
römbuðu sumar alveg yfir um — aðal-
lega þó — leifar og arftakar dönsku sel-
stöðuverzlananna gömlu.
Hér á Hellissandi, sem þá mun hafa
talið um 550 íbúa, — fór þetta einmitt
á þennan veg. — Útibú tveggja gamalla
— þekktra verzlana, Tang & Riis og Sæ-
mundarbúð, sem báðar höfðu höfuð-
stöðvar sínar í Stykkishólmi — urðu
gjaldþrota. — Þá var svo ástatt, að hér
var vart hægt að telja að nokkur verzl-
un væri. Að vísu var hér einn smákaup-
maður, Daníel Bergmann — aðeins ó-
farinn — og dálítið pöntunarfélag á veg-
um verkamanna. Að öðru leyti urðu
þorpsbúar að sækja nauðþurftir sínar til
Olafsvíkur — á bátum. eða jafnvel sjálf-
um sér, sem mun ekki hafa verið óþekkt
fyrirbrigði.
Hellissandur var þá algjörlega ein-
angraður nema á sjó. Samgöngur á landi
þekktust ekki — eins og hefur verið til
skamms tíma — og flugsamgöngur vit-
anlega ekki til. — Samgöngur á sjó voru
og miklum erfiðleikum bundnar vegna
algjörs hafnleysis staðarins. — Efnahag-
ur manna var þröngur — þótt hann ætti
eftir að verða þrengri síðar. Öll lífsaf-
koma manna var bundin sjávarútvegin-
um — eins og enn er hér. — Þannig var
umhorjs 1932.
Það var fagurt veður 18. júlí 1932 —
fyrir réttum 25 árum. Sólin sendi síð-
ustu geisla sína á glampandi skalla Snæ-
fellsjökuls — um leið og hún sjálf hneig
rauðglóandi í hafið norður undir Látra-
bjargi.
I litln og hrörlegu húsi, norðan undir
Jöklinum, sem kallað var Bamaskóli
Hellissands — og stóð hér upp með
Höskuldsá — voru 20 menn samankomn-
ir. Þeir voru ekki samankomnir þarna,
til að dást að fegurð himinsins — nei,
þeir voru þarna staddir í þeim tilgangi
að stofna verzlunarsamtök — sín eigin
verzlunarsamtök á samvinnugrundvelli,
kaupfélag, er hlaut nafnið Kaupfélag
Hellissands.
Ýmiskonar undirbúningur og viðræð-
ur manna á milli, í heimahúsum og á
4 SAMVINNAN