Samvinnan - 01.12.1969, Qupperneq 20

Byggðaþróunin hefur mjög
verið á dagskrá hérlendis að
undanförnu, og ekki ófyrir-
synju. Þeir stórkostlegu búferlaflutningar, sem átt hafa sér stað á þess-
ari öld, og þá einkanlega undanfarinn aldarfjórðung, virðast eftir ýms-
um sólarmerkjum að dæma hafa náð hámarki, og framundan kynni
að vera umsvifaminna skeið aðlögunar og endurskipulagningar. Sveitar-
félögin hafa nú bundizt bæði landssamtökum og kjördæmasamtökum
í því skyni að samhæfa aðgerðir sínar og stuðla að meira jafnvægi og
festu í byggðaþróuninni. Uppi eru ráðagerðir um sameining sveitar-
félaga, sem kann að fela í sér ýmsa annmarka einsog fram kemur í
grein Björns Stefánssonar hér á eftir, en allir munu vera á einu máli
um það, að sem allra nánust og fjölþættust samvinna milli sveitarfélaga
sé æskileg. Loks er verið að gera langdrægar áætlanir um uppbyggingu
atvinnuvega f ýmsum landshlutum, meðai annars i þvi augnamiði að
draga veruiega úr hinum öra fólksstraumi til höfuðborgarsvæðisins.
Margt af því, sem nú var nefnt, er tekið til meðferðar í greinaflokknum
um þéttbýlisþróunina, og beinist athyglin að sjálfsögðu fyrst og fremst
að stóru línunum f þeirri þróun sem á sér stað. Hygg ég að ýmislegt
sem þar kemur fram veki í senn athygli og umþenkingar. Rúmsins
vegna var ekki fært >að taka nema örfáa einstaka málaflokka, svosem
verkaskipting ríkis og~ sveitarfélaga, tekjuöflun sveitarfélaga, hina al-
mennu byggðastefnu á Norðurlandi, atgervisflóttann úr sveitarfélögum
strjálþýiisins og sameining sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu. Ástæða
hefði verið til að fjalla nánar um ýmis önnur efni, einsog til dæmis
skólamál, félags- og íþróttamál, heilbrigðismál, atvinnumál einstakra
byggðarlaga, löggæzlu og eldvarnir, samgöngu- og hafnarmál, raforku-
og vatnsveitumál, útgjöld sveitarfélaga og opinberar framkvæmdir, svo
fátt eitt sé taiið, en þessi efni öll hefðu orðið of viðamikii fyrir eitt hefti
Samvinnunnar, og var þvf horfið að þvi ráði að takmarka umræðuna
við nokkur meginatriði.
Leitazt var við að fá menn sem viðast að af landinu til að leggja
fram siónarmið sin, og voru undirtektir yfirieitt góðar. Þó hafa Vest-
firðir orðið útundan af óviðráðanlegum orsökum. Leitað var til Jóhanns
Einvarðssonar bæjarstjóra á Isafirði og Guðfinns Magnússonar í Hnífs-
dal, en þeir voru báðir svo önnum kafnir við aðkallandi skyldustörf,
að þeir treystust ekki til að ieggja orð >í þennan belg.
Mörg sveitarfélög hafa átt að fagna örum uppgangi síðustu árin, ekki
sizt bæir einsog Kópavogur, Hafnarfjörður, Akranes og Selfoss. Sjálf-
sagt þótti að fjalla um eitt slíkt dæmi utan þéttbýlissvæðisins á Suð-
vesturlandi, og urðu Egilsstaðir fyrir valinu, enda hefur þróunin þar
orðið með eindæmum hröð og kauptúnið á ýmsa lund sérstætt f íslenzkri
byggðaþróun.
Sé litið á töfluna á blaðsiðu 38, sem sýnir þróun og hlutföll þéttbýlis
og strjálbýlis á liðnum sex áratugum, kemur I Ijós, að hlutfallstaia
strjálbýlis lækkaði úr 67,8% niðri 14,7% á árunum 1910—1967, en
hlutfallstala þéttbýlis hækkaði á sama árabili úr 32,2% uppí 85,3%. í
beinum tölum lítur dæmið þannig út: Árið 1910 bjuggu 57.717 iands-
manna í strjálbýli, en 27.464 í þéttbýli. Árið 1967 hafði þróunin orðið
sú, að í strjálbýli bjuggu 29.492 einstaklingar, en í þéttbýli 170.428.
Með tilliti til þess hve margir bændur eru nú ókvæntir einyrkjar má
gera ráð fyrir, að á nœstu árum falli hlutfallstala sveitafólks niðri 10%
iandsmanna, en lægra má hún tæplega fara nema af hljótist afdrifarik
eftirköst. Samvinnan tók á liðnu ári fyrir vandamál íslenzks landbún-
aðar (4. hefti 1968), en full ástæða er til að ræða nánar þær aðstæður
sem nú hafa skapazt í landinu, þar sem segja má að ibúar þéttbýlii
byggða búi við miklum mun hallkvæmari kjör i mörgum greinum en
strjálbýlisfólk, og á það ekki sízt við um skiiyrði til menntunar og af-
þreyingar. Þessi vandi verður væntanlega tekinn til meðferðar í ein-
hverju hefti Samvinnunnar á næsta ári.
Augljóst er orðið, að tveir höfuðatvinnuvegir (slendinga, landbúnaður
og sjávarútvegur, muni ekki geta tekið við því stóraukna vinnuafli sem
á markaðinn kemur næstu tvo til þrjá áratugi. Þessvegna er fyllilega
tímabesrt að leggja niður fyrir sér nú þegar, með hvaða hætti verði helzt
ráðið framúr þeim vanda, sem tugþúsundir nýrra þjóðfélagsþegna eiga
eftir að standa frammi fyrir á náinni framtíð. Það verður varla gert að
neinu gagni nema með framsýni og raunhæfum efnahagsáætlunum til
langs tíma. Slíkar áætlanir hijóta að taka mið af þeim hugmyndum sem
menn gera sér um framtíðarþróunina, þó þær verði vitaskuld aldrei
nema meira og minna sennilegar getgátur. Hugmyndirnar, sem varpað
er fram í greinaflokknum um þéttbýlisþróunina, eru ihugunarverðar og
eggjandi, og hver veit nema einhverjar þeirra eigi eftir að móta áætlanir
næstu ára?
s-a-m