Samvinnan - 01.12.1969, Blaðsíða 26

Gandhí les bréf við rokkinn sinn.
gres..flokkurinn öllu samneyti við hana,
vegna þess að í henni var enginn Indverji
(einn nefndarmanna var Clement Attlee,
sem átti eftir að veita Indlandi sjálfstæði 20
árum síðar). Kongressflokkurinn setti
brezku stjórninni þá kosti að veita Indlandi
sjálfstæði fyrir desember 1929; ella yrði
gripið til róttækra aðgerða. Gandhí gaf út
yfirlýsingu, þar sem hann heimtaði m. a.
bann við sölu áfengis, tolla á erlendan vefn-
að, lækkun jarðaskatts, afnám saltskattsins,
helmingslækkun hernaðarútgjalda og opin-
berra launa æðri embættismanna, en hann
minntist ekki á skóla, sjúkrahús eða leiðir
til að auka frmleiðsluna. Svo skall heims
kreppan á 1930 með geigvænlegum afleið-
ingum í Indlandi ekki síður en í Bretlandi
eða Þýzkalandi. Pólitísk ólga greip um sig,
og enginn nema Gandhí virtist geta forðað
þjóðinni frá allsherjaruppreisn. Sprengja
var sprengd undir lest nýja landstjórans,
Ii’wins lávarðar (síðar Halifax lávarðar),
sem var sannkristinn maður og átti margt
sameiginlegt með Gandhí. Fyrsta verk
Gandhís var að óska honum til hamingju
með að hafa sloppið lifandi frá sprengju-
tilræðinu.
Þegar ljóst varð að almenningsálit í Bret-
landi var mótfallið þeirri ósk Irwins lávarð-
ar, að haldin væri ráðstefna brezku stjórn-
arinnar og Kongressflokksins, sem nú laut
stjórn Nehrus samkvæmt eindreginni ósk
Gandhís, ákvað Gandhí í samráði við flokks-
stjórnina að efna á ný til „borgaralegrar
óhlýðni“ og átti frumkvæði að einu djarf-
asta og afdrifaríkasta bragði þeirrar baráttu.
Saltskatturinn var ekki hár, en hann var
almennur og kom þyngst niður á fátækl-
ingum. Þessvegna afréð Gandhí að skipu-
leggja göngu áhangenda sinna frá Ahmeda-
bad til strandar og brjóta þar lögin með
þeim táknræna hætti að safna salti úr sjón-
um. Hann skrifaði Irwin lávarði fyrst vin-
samlegt bréf („Kæri vinur . ..“) og tilkynnti
honum ásetning sinn um leið og hann minnti
hinn háa embættismann á, að laun hans
væru fimm þúsund sinnum hærri en laun
indversks bónda. Síðan lagði hann upp
ásamt 78 lærisveinum, sem voru agaðir á
„hæli“ hans, og gekk í 24 daga um þau
300 þorp sem lágu milli Ahmedabad og
strandar. Á hverju kvöldi röktu lærisvein-
arnir innstu hugrenningar sínar fyrir
Gandhí áður en þeir lögðust til svefns á
mottur sínar, venjulega undir berum himni.
Klukkan 4 að morgni hóf Gandhí daginn
með bænastund, skrifaði greinar og bréf á
leiðinni og spann ævinlega sinn daglega
skerf. Þegar hópurinn kom til Dandí á
ströndinni, eftir að heimsblöðin höfðu fylgzt
með ferðum hans rúmar þrjár vikur, tók
hann sér fyrst trúarlegt hreinsunarbað og
safnaði síðan saman hinum forboðnu salt-
kornum á ströndinni. Stjórnin neyddist til
að skerast í leikinn, einsog 1922, og Gandhí
var fangelsaður. Sama máli gegndi um
60.000 áhangendur hans, og hlutu margir
þeirra hroðalega meðferð af hendi lögregl-
unnar. Aldrei fyrr eða síðar reyndi eins á
þolgæði og stillingu hinna friðsömu mótmæl-
enda, sem fylgdu í fótspor Gandhís. Þeir
voru miskunnarlaust lamdir og fótum troðn-
ir af hestum og lögregluþjónum, engdust
særðir og blóðugir, en þeir harðgerustu
stilltu sig um að lyfta hendi til að verjast
kylfuhöggum hamstola lögregluþjóna. Marg-
ir létu lífið, mörg hundruð voru hættulega
særðir. Tveir hugrakkir menn í norðanverðu
landinu brutu jafnvel upp dyr á brennandi
skóla, þar sem heiftarfullur múgur hafði
lokað lögregluna inni eftir eina slíka kylfu-
árás í því skyni að brenna hana inni. Frétta-
Gamli og nýi tíminn í Indlandi: Kona með
þunga byrði á höfði og nýtízku verksmiðja.
kvikmyndir og blaðafregnir af þessum kylfu-
árásum, sem komu fyrir augu Bandaríkja-
manna, urðu sízt til að draga úr bandarískri
vanþóknun á brezku nýlendustefnunni.
Gandhí sat í fangelsi, en Kongressflokk-
urinn færðist allur í aukana. Flokksmenn
framleiddu salt ólöglega, stóðu mótmæla-
vörð við verzlanir sem seldu brezkan vefnað
og áfengi. Tugir þúsunda manna tóku þátt
í mótmælagöngum flokksins, og þegar boð-
aðir voru „sorgardagar" hlýddu nálega allir
kallinu. Jafnvel í fangelsinu var Gandhí
„konungur Bombay“.
Irwin lávarði féll illa að halda honum
í fangelsi, svo hann kvaddi hann til fundar
við sig í Delhí. Árangur þeirra viðræðna
var sá, að hinni „borgaralegu óhlýðni" var
aflýst og boðað til hringborðsráðstefnu í
Lundúnum 1931. Ýmsir Indverjar gagnrýndu
Gandhí fyrir að láta Irwin „gabba“ sig, og
ýmsir Bretar gagnrýndu Irwin fyrir að
vera of „linur" við Gandhí. Winston Chur-
ehill sagði: „Það er ískyggilegt og líka við-
bjóðslegt að sjá Mr. Gandhí, uppivöðslu-
saman lögfræðing frá Middle Temple, sem
læzt vera fakír af þeirri gerð sem er vel-
þekkt í Austurlöndum, stikandi hálfnakinn
upp hallartröppur landstjórans á sama
tíma og hann endurskipuleggur og stjórnar
ögrunarherferð borgaralegrar óhlýðni, eiga
samningsviðræður á jafnréttisgrundvelli við
fulltrúa konungs og keisara." Þegar Gandhí
kom til Lundúna nokkrum mánuðum síðar,
neitaði Churchill að hitta hann, þó Georg
V gerði það.
Lundúnaráðstefnuna 1931 sátu 112 Ind-
verjar, fulltrúar allra hugsanlegra hags-
munahópa nema bænda, sem voru Indland,
einsog Gandhí benti á. Þar voru prinsar,
landeigendur, iðnrekendur, verkalýðsleið-
togar, hindúar, múhameðstrúarmenn, síkhar,
parsar, kristnir menn og stéttleysingjar.
Gandhí stakk mjög í stúf við þetta virðu-
lega samsafn fyrirmanna. Hann ferðaðist á
öðru farrými farþegaskipsins og svaf uppá
þaki leiguhjalls í East End þráttfyrir vetrar-
kuldann. Hann taldi sig fremur mundu ná
til brezks almennings ef hann byggi meðal
fátækra, og vissulega vakti hann mikla at-
hygli Lundúnabúa, ekki sízt blaðamanna, en
26