Samvinnan - 01.12.1969, Side 36

Lárus Jónsson:
Mannfjöldaþróun og almenn
byggðastefna á Norðurlandi
Þróun byggðar á íslandi næstu
ár og áratugi veldur miklu um
efnahagslega og félagslega vel-
ferð þjóðarinnar, bæði þeirra,
sem búa úti um land, og einnig
ekki síður þeirra, sem búa í þétt-
býli höfuðborgarinnarog nágrenni
hennar. Hagstæð byggðaþróun
hefur í för með sér minni þörf
á fjárfestingu í mannvirkjum og
atvinnutækjum til betri nýtingar
á auðlindum og landgæðum
heldur en sú þróun byggðar, sem
er fyrirsjáanleg, ef ekki verður
leitazt við með þjóðfélagslegum
aðgerðum að stýra henni inn á
æskilegar brautir. Félagsleg vel-
ferð þjóðarinnar er einnig mjög
komin undir hagfelldri byggða-
þróun.
Byggðaþróun á íslandi næstu
áratugi
Á meðfylgjandi yfirlitsmynd er
sýnd hver áhrif fólksflutningar
hefðu á byggðaþróun í landinu
næstu áratugi (1965—85), ef ekki
verður beitt nýjum þjóðfélags-
legum aðgerðum til þess að
stjórna þessari þróun á svipaðan
hátt og gert er við hagstjórn yf-
irleitt. Efnahagsstofnunin hefur
gert spá um fólksfjölgun árabils-
ins 1965—85. Niðurstöðurnar eru
sýndar á mynd nr. I, og er þá
miðað við, að engir fólksflutning-
ar eigi sér stað milli þeirra
byggðasvæða, sem landinu er
skipt í. Á mynd nr. II er á hinn
bóginn sýnt, hver áhrif hliðstæð-
ir fólksflutningar þeim sem áttu
sér stað í raun milii 1960—65
hefðu á þessa þróun. Þessi mynd
sýnir, að tii viðbótar því að f jölga
ætti á Rvík/Reykjanessvæðinu
um tæplega 48.000 manns, má bú-
ast við aðflutningi rúmlega 14.000
manns þangað utan af landi, ef
hefðbundin afskipti af þessari
þróun eru látin duga, og myndi
því aðeins fjölga annars staðar
á landinu um tæplega 20.000
manns þetta tímabil. Þessi þróun
hefði í för með sér ofvöxt og
ofþenslu á höfuðborgarsvæðinu,
sem nú þegar er nægilega mann-
margt og öflugt sem miðstöð vís-
inda, mennta, verzlunar og iðnað-
ar fyrir landið allt. Þar þyrfti að
byggja fleiri brýr yfir umferðar-
hnúta og fleiri bifreiðastæði á
mörgum hæðum, svo dæmi séu
nefnd um óhagræðið, sem af
hlytist. Á hinn bóginn fylgdi
stöðvun í kjölfar þessarar þróun-
ar á byggðasvæðum úti um land
ásamt vannýtingu auðlinda og
mannvirkja. Síðast en ekki sízt
hefði þessi þróun fólginn í sér
ennþá meiri misvöxt í fjarlægari
framtíð, vegna þess að fólkinu
fjölgar auðvitað meira þar, sem
fleira fólk er fyrir, og öll skilyrði
verða þar sífellt betri til áfram-
haldandi vaxtar á öllum sviðum.
Atvinnuþáttaskil valda vaxandi
röskun
Á síðustu tveimur árum hafa
orðið þáttaskil í atvinnusögu
þjóðarinnar. í stað þess að ein-
staklega háar tekjur frá útgerðar-
bæjunum úti um land höfðu mikil
örvunaráhrif á byggð á viðkom-
andi landssvæðum, stafa nú öfl-
ugu9tu tekjustraumar í þjóðar-
búskapnum frá stórframkvæmd-
um á Suðvesturlandi. Þessi at-
vinnuþáttaskil valda augljóslega
auknum röskunaráhrifum á
byggð, þótt þau eigi rætur að
rekja annars vegar til óviðráðan-
legs síldarbrests og hins vegar til
brýnna framkvæmda, sem eru
þjóðarbúinu í heild til heilla.
Þegar þessi auknu röskunaráhrif
eru höfð í huga, liggur í augum
uppi, að ennþá brýnni ástæða er
fyrir velferð þjóðarbúsins, að
gripið sé til nýrra og öflugra
aðgerða til þess að stýra byggða-
þróun landsins inn á æskilegar
brautir.
Sérstaða Norðurlands
Norðurland hefur mikla sér-
stöðu í byggðaþróun landsins,
eins og fram kemur á mynd nr.
II. Þaðan kemur helmingur af
því flutningsfólki, sem flyzt til
Rvík/Reykjanessvæðisins um-
rætt tímabil, eða jafnmargt fólk
og frá Vesturlandi, Vestfjörðum,
Austfjörðum og Suðurlandi til
samans. Jafnframt eru á Norður-
landi ákjósanleg skilyrði til þess
að hafa róttæk áhrif til uppbygg-
ingar og vaxtar og þar með djúp-
tæk áhrif á alla byggðaþróun
landsins. Þar er mesta þéttbýli
utan höfuðborgarsvæðisins, og
þar er almenn iðnaðarreynsla
komin lengst á veg úti um land.
Þessi sérstaða Norðurlands hef-
ur að sjálfsögðu orðið ennþá þýð-
ingarmeiri við þau atvinnuþátta-
skil, sem orðið hafa í atvinnu-
sögu þjóðarinnar og áður er iýst.
Efling atvinnulífs á Norðurlandi,
sem þar er grundvallarvandi,
hefur því sérstaka þýðingu fyrir
heildarhag þjóðarbúsins. Með
örvunaraðgerðum í atvinnulífinu
á Norðurlandi er unnt að hafa
mestu og varanlegustu áhrif á
byggðaþróun alls landsins, sem í
sjálfu sér verður sífellt mikilvæg-
ari við þær aðstæður, sem skap-
azt hafa síðastliðin ár. Þessi nið-
urstaða veldur því, að veruleg
fjárfesting þjóðfélagsins í vaxtar-
aðgerðum á Norðurlandi verður
að teljast bæði nauðsynleg og
hagkvæm þjóðarbúinu í heild.
Nauðsynleg atvinnuþróun
Norðurlands
Síðastliðin tuttugu ár, eða nán-
ar tiltekið árabilið 1945—65, hafa
fólksflutningar frá Norðurlandi
valdið því, að þar er nú rúmlega
11.000 manns færra en annars
hefði raun á orðið, ef engir
brottflutningar hefðu átt sér
stað. Orsakir þessara brottflutn-
inga eru margvíslegir, en felast
þó að langmestu leyti í hægum
vexti atvinnulífsins á Norður-
landi samtímis því, sem atvinnu-
lífið á vaxtarsvæði landsins hef-
ur blómgazt og oftast skort mann-
afla, m. a. við miklar hernaðar-
mannvirkjaframkvæmdir, marg-
háttaða þjónustustarfsemi, iðnað
o. fl. Til þess að stöðva fólks-
flutningana frá Norðurlandi
þyrftu atvinnuvegirnir þar að
geta tekið við fimm sinnum fleira
nýju starfsfólki á ári heldur en
verið hefur um skeið. Þar þyrftu
að vera til um 250—300 ný at-
vinnutækifæri á ári í stað þess að
reynslan hefur orðið sú, að þau
hafa einungis orðið nálægt 50
síðustu ár. Augljóst er, að þessi
mikla stökkbreyting atvinnulífs-
ins getur ekki orðið jöfn í hin-
um ýmsu atvinnugreinum og
byggðarlögum. Landbúnaðurinn
mun ekki taka við auknum mann-
afla að ráði. Afkastaaukning hans
byggist á vélvæðingunni. Mjög
svipað er að segja um fiskveiðar.
Á hinn bóginn geta fiskiðnaður
og annar iðnaður tekið við tals-
verðum mannafla og þjónustuat-
MYND I
Mynd I: Fólksfjölgun á sex byggðasvæðum
1965—1985, án fólksflutninga (allt landið
81.430).
Mynd II: Flutningsáhrif 1965—1985 sam-
kvæmt reynslu áranna 1960—1965. Raunveru-
leg fjölgun er mismunur á mynd I og II.
Mynd III: Áhrif staðarvals stóriðju á mann-
fjöldaþróun Norðurlands:
Tilvik A: Fyrirtæki hliðstæðu við álverið
í Straumsvík valinn staður við Eyjafjörð.
Tilvik B: Sama fyrirtæki valinn staður á
Suðvesturlandi.
MYND II
36