Samvinnan - 01.12.1969, Síða 44

Egilsstaðakauptún -
nýr byggðarkjarni
í örum vexti
á Suðurlandi og Vesturlandi.
Þessi samtök eru liður í að
færa sveitarfélögin nær hvert
öðru, stuðla að aukinni samvinnu
þeirra og skilningi á því, að þau
séu öll í sama bátnum — að
sameiginlegt markmið þeirra sé
að veita þegnunum sem mesta
og bezta þjónustu.
Samtök sveitarfélaga í Reykja-
nesumdæmi, sem nú þessa dag-
ana eru að komast á 6. árið, hafa
að minni hyggju sannað, að mikil
nauðsyn er á samvinnu sem
þeirri, er hér var stofnað til.
Ekki er ætlunin hér að rekja
þau fjölmörgu mál, sem samtök-
in hafa fjallað um og ráðið til
lykta. Það má segja að á ýmsan
hátt séu sveitarfélög samtakanna
á tveimur svæðum, annars vegar
Reykjanessvæðinu sunnan Hafn-
arfjarðar og hins vegar höfuð-
borgarsvæðinu. Þetta hefur okk-
ur verið ljóst og teljum að m. a.
skipulagslega og atvinnulega
verði að vinna í samræmi við
þessar staðreyndir.
Hvað félagsmál og menntamál
snertir hefur ekki gætt neinnar
skiptingar, og svo er um fleiri
málaflokka sem sveitarfélögin
hafa með höndum. Samvinnan í
samtökunum hefur verið hin
ákjósanlegasta í alla staði.
Á höfuðborgarsvæðinu hefur
verið komið á föstum fundum
forsvarsmanna sveitarfélaganna,
og er það mjög til bóta. Þar eru
rædd sameiginleg hagsmunamál
og leitazt við að finna sem far-
sælastar lausnir þeirra á sam-
vinnugrundvelli.
Segja má, að þetta samstarf
hafi hafizt í byrjun þessa ára-
tugs, þegar stofnað var til sam-
vinnunefndar um skipulagsmál,
sem starfað hefur síðan.
Ég tel víst, að stöðugt nánari
samvinna um einstaka málaflokka
hljóti að aukast hér á höfuðborg-
arsvæðinu. Samstarf höfuðborg-
arinnar, Kópavogs, Seltjarnar-
neshrepps og Mosfellshrepps um
brunavarnir hefur verið með á-
gætum, svo dæmi sé nefnt.
í athugun er að samræma
skipulagsstörf sveitarfélaga höf-
uðborgarsvæðisins — einnig hafa
komið fram óskir um að heilsu-
gæzlan og sjúkrahúsþjónustan
verði samræmd á öllu svæðinu.
Augljóst er að mínu viti, að
allt höfuðborgarsvæðið verður að
vera eitt og sama atvinnusvæði.
Um þessar mundir er verið að
ganga frá samkomulagi um lög-
gildingu iðnmeistara, sem gilt
getur fyrir höfuðborgarsvæðið
allt.
Upptalning á fleiri flokkum
sveitarstjórnarmála mun aðeins
sanna okkur, hve þörfin á víð-
tækri samvinnu og samræmingu
þeirra er brýn.
Hvort þetta samstarf mundi
leiða til samruna sveitarfélag-
anna á þessu svæði, skal ósagt
látið að sinni. Þar koma til ýmsir
þættir ókannaðir, en sá veiga-
mestur, að mér finnst, hvað
heppilegt er að ein stjórnunar-
eining sé stór. Hún má ekki
verða það yfirgripsmikil, að hún
missi sambandið við einstakling-
inn, og ekki það smá, að kostnað-
urinn við stjórnunina gleypi of
stóran hluta teknanna.
Eftir tæplega áratugs allnáin
kynni af sveitarstjórnarmálum
er mér æ ljósara, að það sem
helzt skiptir mönnum í hópa í
sveitarstjórnarmálum er, hvaða
málafiokkum þeir hafa mestan
áhuga á, félagsmálum, skólamál-
um eða samgöngumálum, svo eitt-
hvað sé nefnt, en ekki sú stjórn-
málalega skipting, sem jafnan er
kosið eftir.
Því miður hefur þróun sveit-
arstjórnarmála mjög gengið í þá
átt hérlendis, að ríkisvaldið lög-
bindur stærri og stærri hluta af
tekjum sveitarfélaganna, svo að
ráðstöfunarfé sveitarstjórnanna
sjálfra fer síminnkandi og þar
með tækifæri þeirra til sjálf-
stæðari stefnu í málefnum sínum.
Sveitarstjórnir eru í mun nán-
ari tengslum við allan almenning
heldur en ríkisvaldið og hafa
betri aðstöðu til að fylgjast með
þörfum og kröfum borgaranna.
Þess vegna er sjálfstæði sveitar-
félaganna forsenda lýðræðislegra
stjórnarhátta. Raunin er hins
vegar sú, þegar á heildina er lit-
ið, að sveitarstjórnir eru mjög
háðar stefnu ríkisstjórna á hverj-
um tíma.
Samband ísl. sveitarfélaga hef-
ur beitt sér fyrir allítarlegum til-
lögum um starfsskiptingu ríkisins
og sveitarfélaganna, að því er
varðar þjónustu við þegnana.
Innan tíðar verða þessar tillögur
sendar sveitarstjórnum til um-
sagnar og síðan væntanlega tekn-
ar upp viðræður við ríkisvaldið
um þær að fengnu áliti sveitar-
stjórnanna.
Á þingi alþjóðasambands sveit-
arstjórna, sem háð var í Vínar-
borg á liðnu sumri, kom það
greinilega í ljós, að velferð þegn-
anna var lengst á veg komin, þar
sem sveitarstjórnir og fjárhagur
þeirra var ekki um of háður rík-
isvaldinu og þar sem verkefna-
skipting þessara tveggja þjón-
ustuaðila var skýrust.
Af framanrituðu vildi ég leggja
áherzlu á þrennt, sem brýn nauð-
syn er á: í fyrsta lagi samruni
smæstu sveitarfélaganna, í öðru
lagi síaukin samvinna stærri
sveitarfélaga, í þriðja lagi skýrt
afmörkuð verkaskipting milli
ríkis og sveitarfélaga sem allra
fyrst. Hjálmar Ólafsson.
Magnús Einarsson:
Egilsstaðakauptún var stofnað
með sérstökum lögum frá alþingi
árið 1947, og er það því aðeins
22 ára gamalt. Við stofnun voru
í hreppnum 110 manns, þáver-
andi íbúar kauptúnsins og fólk
það er bjó á jörðunum, sem
hreppnum tilheyra. Þær eru
Egilsstaðir og Kollsstaðagerði,
sem áður tilheyrðu Vallahreppi,
og Eyvindará, Miðhús og Dalhús,
sem tilheyrðu Eiðahreppi.
Nokkuð var stofnun þessa
kauptúns umdeild meðal héraðs-
manna. Margir óttuðust og óttast
enn, að tilvera þorpsins auki
fólksflóttann úr nærliggjandi
sveitum, sem vissulega hefur ver-
ið nokkuð mikiil. Ég tel þessa
skoðun byggða á miklum mis-
skilningi, og mun sanni nær að
hvorugt geti án annars verið,
sveitirnar án kauptúnsins eða
kauptúnið án sveitanna.
Egilsstaðakauptún hefur tví-
mælalaust gegnt mikilvægu hlut-
verki í þá átt að hamla gegn
fólksflótta af Héraðinu og Aust-
urlandi. Mjög margir þeir, sem
flutzt hafa úr nærliggjandi sveita-
hreppum til kauptúnsins, hefðu
annars flutt burt af Héraðinu.
Auk þess er orðinn nokkuð stór
sá hópur fólks, sem flutt hefur
frá Reykjavík og öðrum stöðum
utan fjórðungs til Egilsstaða, en
það mun vera um 22% af íbúa-
fjölda hreppsins miðað við 1.
des. 1968.
Fjölgun íbúa hefur verið mik-
il og sérstaklega hin síðari ár.
Árið 1957 voru þeir orðnir tvö
hundruð og átta, 1960 tvö hundr-
uð og áttatíu og 1. des. 1968 sex
hundruð og þrjátíu.
Atvinnulíf byggðist fyrstu árin
nær eingöngu á verzlun og þjón-
ustu við nærliggjandi landbún-
aðarhérað. Hin síðari ár hefur
svo risið upp nokkuð fjölmenn
stétt iðnaðarmanna í þorpinu, og
einnig hafa samgöngur og þjón-
usta við ferðamenn orðið nokkur
þáttur í atvinnulífi staðarins.
Helztu atvinnufyrirtæki í kaup-
túninu eru: Kaupfélag Héraðs-
búa, sem rekur, auk verzlunar,
mjólkursamlag, brauðgerð, tré-
smiðju og slátur- og frystihús.
Brúnás hf. er byggingarfyrir-
tæki, sem rekur auk þess tré-
smiðju og steypugerð. Þá eru
tveir aðrir byggingarverktakar,
þrjú bifreiða- og vélaverkstæði,
prjónastofa, hraðhreinsun, röra-
steypa, raflagna- og rafvirkja-
verkstæði, tvær aðrar verzlanir,
útibú Búnaðarbanka íslands, að-
alstöðvar Rafmagnsveitna ríkis-
ins á Austurlandi, Skattstofa
Austurlandsumdæmis, afgreiðsla
Flugfélags íslands og Flugmála-
stjórnar og Landsímans. Auk
þess hafa aðsetur á Egilsstöðum
tveir héraðslæknar, einn dýra-
læknir og framkvæmdastjóri
Sambands sveitarfélaga á Austur-
landi.
Fram að síðasta ári hefur at-
vinna verið næg. Nokkuð stór
hluti vinnufærra manna eru iðn-
aðarmenn, og hefur atvinna
þeirra einkum byggzt á uppbygg-
ingu í kauptúninu og á nærliggj-
andi fjörðum, auk opinberra
framkvæmda, svo sem skólabygg-
inga á Eiðum og Hallormsstað.
Meðan síldveiðar voru miklar við
Austurland, ríkti mikil spenna í
öllu atvinnulífi og ekki sízt í
kauptúnunum við sjávarsíðuna,
og var allt vinnuafl þar bundið
við vinnslu síldarinnar. Komust
heimamenn þar ekki yfir að
framkvæma þá uppbyggingu,
bæði á vegum einkaaðila og opin-
berra, sem óhjákvæmilega varð
að eiga sér stað.
Nú hefur orðið mikill sam-
dráttur í öllum byggingariðnaði,
og síld veiðist ekki lengur við
Austurland. Verður því að byggja
upp annan atvinnurekstur í kaup-
túninu, og hefur þegar verið haf-
izt handa með því að koma á fót
iðnaðarfyrirtækjum.
Prjónastofan Dyngja hf. hefur
hafið framleiðslu á fatnaði úr
ull til sölu innanlands og er nú
einnig farin að flytja framleiðslu
sína út. Þá er verið að vinna að
byggingu iðnaðarhúsnæðis á veg-
um sveitarfélagsins, sem ætlað
er fyrir rekstur skóverksmiðju.
Það fyrirtæki, sem er hlutafélag
með almennri þátttöku félaga og
44