Samvinnan - 01.12.1969, Page 52

lykta. Kínverjar segjast fáanlegir til að við-
urkenna landamærin sem keisarastjórnir
landanna sömdu um á síðustu öld, enda þótt
þar hafi verið um að ræða ójafnaðarsamn-
inga af Rússa hálfu. Á móti fara þeir fram
á að sovétstjórnin viðurkenni að þarna hafi
verið um ójafnaðarsamninga að ræða, svo
þá beri nú að gera að nýju á jafnréttis-
grundvelli, og þar að auki vilja þeir að
Sovétmenn láti af hendi svæði sem þeir
halda framyfir samningsákvæðin gömlu, og
er þar ekki um ýkja víðlenda skika að
ræða.
Þrátt fyrir það að svona lítið beri á milli
í raun og veru, er allsendis óvíst að núver-
andi valdhöfum í Kreml reynist auðvelt að
brjóta odd af oflæti sínu að því marki sem
þarf til að saman geti gengið. Það þýddi í
fyrsta lagi að þeir viðurkenndu stórveldis-
aðstöðu Kína sem ríkis, og í öðru lagi að
þeir afsöluðu sér tilkalli til forræðis fyrir
öllum öðrum ríkjum undir kommúnistiskri
stjórn, en með því fóðruðu þeir innrásina
í Tékkóslóvakíu í fyrra.
Þrátt fyrir allt eru þó meiri líkur á að
samkomulag í einhverri mynd takist en að
í odda skerist. Ástæðan er meðal annars,
að svo er komið að Bandaríkin veita Kín-
verjum óbeinan stuðning í deilu þeirra við
Sovétmenn. Eftir reynsluna í Vietnam eru
bandarískir valdhafar gersamlega afhuga
frekari hernaðarævintýrum á meginlandi
Asíu, og það þýðir að þeir hljóta að miða
við að jafna ágreining við Kína friðsam-
lega þegar tímar líða. Þar að auki gætu
Bandaríkin átt á hættu að dragast inn i
átökin í Asíu, sem samfara yrðu friðslitum
milli Sovétríkjanna og Kína.
Nú sést því hilla undir það að Kína verði
í verki viðurkennt eitt af þrem meginstór-
veldum heims. Það bauð Bandaríkjunum
byrginn í Kóreu og hrakti her þeirra frá
landamærum sínum. Það hefur nú sýnt að
það glúpnar ekki fyrir hótunum Sovétríkj-
anna, og eins og er virðast horfur á að
deilum við þau um landamæri verði ráðið
til lykta með samningum á jafnréttisgrund-
velli. Eftir slík málalok væri náð að fullu
því markmiði að hrinda af Kína til fram-
búðar ágangi og yfirtroðslum framandi ríkja;
önnur meginvon frumkvöðla kínversku bylt-
ingarinnar, sem fyrir sex áratugum hófu
merki kínverskrar endurreisnar, hefði
rætzt.
Öðru máli gegnir um horfurnar fyrir
draum Maó Tsetúngs um að Kína taki við
af hinu úrkynjaða byltingarríki Sovétríkj-
unum sem miðstöð og merkisberi heimsbylt-
ingarhreyfingar. Hafi sú hugmynd nokkurn
tíma átt sér lífsmöguleika, fóru þeir for-
görðum í menningarbyltingunni. Á fyrsta
skeiði erjanna við Sovétríkin naut Kína
yfirlýstrar samúðar eða eindregins stuðn-
ings þó nokkurra kommúnistaflokka sem
máli skipta, svo sem flokkanna í Norður-
Víetnam, Norður-Kóreu, Kúbu og Japan.
Eftir að menningarbyltingin hófst breyttist
þetta. Kínverjar reyndu að flytja menning-
arbyltinguna út bæði til Norður-Kóreu og
Norður-Víetnam, nágrannaríkja sinna, með
þeim einum árangri að stjórnir beggja
landa gerðust hlutlausar í deilu Kína og
Sovétríkjanna, jafnframt því sem þær gerðu
ráðstafanir til að reisa skorður við kín-
verskri íhlutun um sín mál. Til opinberra
orðahnippinga kom milli Kína og Kúbu.
þegar Kínverjar gerðu sig líklega til að
hefja áróðursherferð á eigin spýtur meðal
Kúbumanna.
Afstaða kommúnista á Indlandi til Kína
er kafli út af fyrir sig. Þegar Kínverjar
fóru sigursæla refsiherferð gegn Indverjum
í Himalajafjöllum, klofnaði Kommúnista-
flokkur Indlands út af afstöðunni til Kína.
Það flokksbrotið, sem ekki vildi fordæma
aðgerðir Kínverja, reyndist hafa verulega
fótfestu í Vestur-Bengal, og eftir síðustu
fylkisþingskosningar þar tók það þátt í
myndun fylkisstjói'nar ásamt hinum komm-
únistaflokknum og öðrum vinstrimönnum.
Við það klofnaði úr flokknum lítil flís
manna, sem vildu taka sér til fyrirmyndar
kínverska kommúnista í menningarbylting-
arham, og Pekingmenn voru ekki seinir á
sér að lýsa þessa þýðingarlausu flokksnefnu
hinn sanna kommúnistaflokk á Indlandi.
Svipuð hefur raunin orðið annars staðar.
Meðan rauðir varðliðar léku lausum hala,
hneigðust stjórnleysingjahópar í nokkrum
löndum Evrópu og Rómönsku Ameríku til
fylgis við fámenn samtök maóista, en eftir
að agi varð aftur boðorð dagsins í Kína
skildu leiðir á ný. í ýmsum löndum Afríku
hafði Kína aflað sér áhrifa með hefðbundn-
um diplómatiskum aðferðum, en þau fóru
víðast forgörðum, þegar reynt var að færa
hófleysi og tillitsleysi menningarbyltingar-
innar út á svið milliríkjasamskipta.
Enn er ógetið stríðsins í Víetnam, sem
um skeið náði allt að landamærum Kína
og dregið hefur að sér athygli heimsbyggð-
arinnar öllum öðrum atburðum fremur síð-
ustu árin. Afstaða Kína upp á síðkastið til
viðureignar nágrannaþjóðar sinnar við
stríðsvél hins blóðþyrsta, bandaríska her-
valds sannar svo rækilega sem verða má
grunnfærni þeirra bandarísku valdhafa,
sem þóttust sjá einn anga kínverskrar út-
þenslustefnu í frelsisbaráttu víetnömsku
þjóðarinnar og eru nú vel á veg komnir að
baka Bandaríkjunum fyrsta verulega ósig-
urinn í hernaðarsögu þeirra.
Því fer svo fjarri að Víetnamar séu peð
Kínverja, að þeir hafa þvert á móti gert
lýðum ljóst að þeir eru staðráðnir í að varð-
veita sjálfstæði sitt og ákvörðunarrétt fyrir
nágrönnum sínum í norðri engu síður en
öðrum. Er það í fyllsta samræmi við víet-
namska þjóðarhefð, sem um aldir hefur
haft fyrir kjarna hetjusögur um frelsisbar-
áttu gegn kínverskum yfirgangi.
Áður er þess getið, að Víetnamar hafa
leitt hjá sér með öllu deilur Kínverja og
Sovétmanna, síðan þær hörðnuðu fyrir al-
vöru með menningarbyltingunni. En það er
nú nánast aukaatriði. Það sem máli skiptir
og tekur af allan vafa um hvers eðlis stríðið
er af Víetnama hálfu, er að þeir hafa um
árabil haft að engu margítrekaðar tilraunir
Kínverja til að segja þeim fyrir verkum,
bæði hvað varðar sjálfan hernaðinn og af-
stöðuna til samninga um frið við Banda-
ríkjastjórn.
Og það sem meira er, ágreiningurinn hef-
ur vaxið frekar en minnkað með árunum.
Enginn getur það af Maó Tsetúng og félög-
um hans skafið, að þeir eru meðal snjöll-
ustu skæruhernaðarforingja sem uppi hafa
verið, svo þeim er naumast láandi þótt þeir
hafi ekki getað setið á sér að gefa nágrönn-
um sínum það sem þeir sjálfir telja góð
ráð í baráttunni við yfirlýstan óvin beggja.
í ræðu og riti hafa þeir hamrað á þessum
ráðleggingum til Víetnama: Þið eigið að
draga stríðið á langinn, heyja sígildan
skæruhernað með fámennum sveitum, aldrei
fórna mönnum í stórorustum, reiða ykkur
algerlega á eigin ramleik og ekki þiggja
mikla utanaðkomandi (les: sovézka) aðstoð.
Þessi ráð Kínverja hafa Víetnamar virt að
vettugi eins og þau leggja sig. Þeir hafa
ýmist beitt fámennum skæruflokkum eða
stórum sveitum, ekki skirrzt við að taka á
sig mikið mannfall í höfuðorustum og þegið
með þökkum alla hernaðaraðstoð sem Sovét-
ríkin hafa viijað í té láta.
Mest bar þó á milli í fyrra, þegar Víet-
namar afréðu að setjast að samningaborði
með Bandaríkjamönnum. Málgögn Kína-
stjórnar drógu enga dul á afdráttarlausa
andstöðu hennar við þá ráðabreytni, gáfu í
skyn að Víetnamar væru að ganga í sovézk-
bandaríska gildru, og þegar engar fortölur
nægðu hættu blöð og útvarp í Kína um
skeið að ræða stríðið í Víetnam, eins og
það kæmi Kínverjum ekki lengur við, úr
því ráð Kínastjórnar væru að engu höfð.
Nú er kunnugt að það voru Víetnam og
Rúmenía í sameiningu, ríki sem gætt hafa
hlutleysis í deilum stórveldanna, nágranna
hvors um sig, sem komu á viðræðum þeirra
Kosygins og Sjá Enlæ. Sannast þar enn einu
sinni, að stórveldin sjálf geta, þegar einsýn
stefna þeirra hefur leitt í ógöngur, notið
góðs af því, að ekki skuli allir umhverfis
þau telja sér skylt að dansa eftir þeirra
pípu.
Þróunin í Kína næsta áratuginn veltur
að sjálfsögðu fyrst og fremst á því hvernig
fer í viðræðunum við Sovétríkin. Þótt þær
séu hafnar er málið ekki leyst. En fari svo
að árekstri verði afstýrt, er framundan
langt tímabil aðlagana milli stórveldanna
þriggja, Bandaríkjanna, Kína og Sovétríkj-
anna, áður en jafnvægi þeirra á milli kemst
á.
Gangur mála heimafyrir í Kína fer mjög
eftir því hvort Maó Tsetúng heldur lengi
enn heilsu og kröftum. Enginn annar hefði
megnað það sem hann hefur nú gert, lagt i
rústir sinn eigin flokk, af því hann taldi
að hann væri orðinn hindrun fyrir fram-
kvæmd helzta stefnuatriðis hans, byltingar-
ummyndun þjóðfélagsins í jafnaðarátt. Það
er reginmisskilningur að líta á menningar-
byltinguna sem einskæra valdabaráttu mis-
munandi hópa. Þar var tekizt á um grund-
vallarsjónarmið, hvort hið æskilega væri
mögulegt, hvort setja bæri hærra skjótan
ávinning eða langsæ viðhorf. Baráttuaðferð-
ir Maós gegn félögum sínum hafa verið
ókræsilegar, en það er ekkert lítilmótlegt við
markmið hans með menningarbyltingunni,
að hindra að kommúnistabyltingin í Kína
fari sömu leiðina og keisaraættirnar, sem
tóku við hver af annarri með alræðisvaldi,
unz fólkið þoldi ekki meira, steypti vald-
höfunum af stóli, en fékk í staðinn nýja
sem hófu sama feril aftur. Þetta gat gerzt
vegna þeirrar kínversku hefðar að beygja
sig fyrir valdinu gagnrýnilaust, þangað til
valdníðslan var orðin með öllu óþolandi.
Komandi ár sýna, hvort menningarbyltingin
mikla hefur megnað að rjúfa þennan víta-
hring. ♦
52