Samvinnan - 01.12.1970, Blaðsíða 40

ar. Margar iðngreinar þarfn-
ast hins vegar langtum hærra
hitastigs en fæst með jarðhita.
Loks má nefna breytingu hita-
orkunnar i raforku með þvi að
nota jarðgufuna til þess að
knýja rafal. Ef það er gert
beint, er sú nýting hins vegar
mjög léleg.
Ýmsa aðra notkun jarðhit-
ans mætti nefna. Jafnframt
verður þó að hafa i huga, að
nýting hinna ýmsu jarðhita-
svæða takmarkast mjög af
ýmsum aðstæðum, eins og t. d.
legu þeirra. Langsamlega
stærsta jarðhitasvæðið á land-
inu er talið vera Torfajökuls-
svæðið. Það liggur hins vegar
fjarri sjó og mannabyggðum og
í yfir 700 m hæð. Líklega verð-
ur þetta svæði helzt nýtt til
raforkuframleiðslu. Sviþað má
segja um svæðið í Kerlinga-
fjöllum og fleiri háhitasvæði.
Notagildi jarðhitasvæðanna er
því mjög mismunandi eftir
legu þeirra.
HVAÐA IÐNAÐUR?
Sþurningin er nú, hvaða
stóriðja kemur til greina við
þær aðstæður, sem að framan
hafa verið taldar.
Meðal verkefna Rannsókna-
ráðs rikisins er að beita sér
fyrir athugun á nýtingu nátt-
úruauðæfa landsins til nýrra
atvinnuvega og atvinnugreina.
Að þessu verkefni hefur verið
unnið i vaxandi mæli. Bæði
einstaklingar og stofnanir hafa
verið fengnir til þess að starfa
að rannsóknum á þessu sviði.
Þær iðngreinar, sem likleg-
astar virðast, eru taldar í töfl-
unni, sem fylgir hér með. Eins
og þar sést, eru langflestar
þeirra orkufrekar, þ. e. a. s.
þær krefjast annað hvort mik-
illar hitaorku eða raforku.
Stofnkostnaðurinn er í flest-
öllum tilfellum mikill, en
starfsmannaþörfin lítil. Flest
er þetta þvi stóriðja, sam-
kvæmt þeirri skilgreiningu,
sem ég hef notað. Mun ég hér
á eftir reyna að lýsa þessum
iðngreinum í stuttu máli.
1. Sjóefnaiðjan hefur verið í
athugun undanfarin 4—5 ár.
Baldur Líndal verkfræðingur
átti fyrstur hugmyndina, sem
byggist fyrst og fremst á sér-
stæðu jarðhitasvæði á Reykja-
nesi. Það er háhitasvæði, sem
veitir ekki aðeins mikla gufu,
heldur einnig saltvatn, sem
nefnt hefur verið jarðsjór.
Þetta er eina j arðhitasvæðið á
landinu, þar sem jarðsjór fæst.
Efnainnihald jarðsjávarins
er töluvert frábrugðið venju-
legum sjó. Að nokkru leyti staf-
ar þetta af því, að með guf-
unni fer að sjálfsögðu mikið
vatn úr jarðsjónum, og hann
verður þvi ríkari að hinum
ýmsu söltum. Þetta skýrir það
til dæmis, að i jarðsjónum er
u. þ. b. 40% meira af venjulegu
salti en i sjó. Jafnframt hafa
átt sér stað efnaskipti neðan-
jarðar, með þeim afleiðingum
að i jarðsjónum er t. d. 6—7
sinnum meira af kalsíum og
kali en i sjó, töluvert meira af
brómi, um 80 sinnum meira af
lithium, en hins vegar hafa
sum önnur efni, eins og t. d.
magnesium, fallið út að mestu.
Sjóefnaiðjan byggist i grund-
vallaratriðum á þvi að nota
jarðgufuna til þess að eima
jarðsjóinn og fella út söltin.
Auk þeirra 250 þús. tonna af
venjulegu salti, yrðu einnig
framleidd 58 þús. tonn af kalsí-
um-klóriði, 25 þús. tonn af kalí,
700 tonn af brómi og 500 tonn
af lithíum.
En það er ekki nóg að fram-
TAFLA
Nokkrar stóriðjugreinar sem líklegar gætu verið hér á landi.
Iðngrein Hugsanl. stærð tonn/ári Stofn- kostn. m. kr. Gufu- þörf tonn /klst. Raf- afls- þörf kW Starfs- manna- fjöldi Athugasemdir
1. Sjóefnaiðjan: 1.1 Saltverksmiðjan Salt Kalsíum-klóríð Kalí Bróm Lithíum 250.000 58.000 25.000 700 500 1.200 250 2.500 120—130 Rannsóknum lokið á árinu 1071
1.2 Magnesíum-klóríð og sódi 107.000 120.000 1.600 450 2.500 50 Rannsóknum lokið á árinu 1971
1.3 Magnesíum-málmur og klór 24.000 65.000 2.100 60.000 300
1.4 Vítissódi og klór 100.000 90.000 1.400 40.000 100 Sundurgreining á salti með raf- orku
1.5 Klórsambönd 200.000 2.500 90.000 400 M. a. plastefnaiðnaður með efn- um frá olíuhreinsunarstöð
1.6 Titanmálmur 10.000 4.000 40.000 400 Byggt á hjálparefnum frá sjó- efnaiðjunni og innfluttum hrá- efnum
2. Álbræðsla 240.000 20.000 410.000 1200 Háð markaði og ódýrri raforku
3. Silisíumbræðsla 10.000 ? 5—20.000 ? Tiltölulega nýr málmur í allörri þróun. Athuga þarf hráefni
4. Fosfór 45.000 2.250 70.000 100 Háð flutningskostnaði, markaði og raforkuverði
5. Þungt vatn 400 6.300 570 40.000 120 Nú eða aldrei
6. Olíuhreinsunarstöð 3.000.000 4.500 Tiltö lí lulega tið 300 Stór stöð getur verið mikilvæg fyrir efnaiðnað í tengslum við sjóefnaiðjuna
7. Samræmd nýting jarðhitans ? ? ? ? ? Samtengdar ýmsar hitaorku- frekar iðngreinar, hitun og ræktun
45.850 1270 775.000 3100
leiða hin ýmsu sölt. Framleiðsl-
una verður að sjálfsögðu að
selja. Nokkrar markaðsathug-
anir hafa farið fram. Tiltölu-
lega auðvelt virðist vera að
losna við alla framleiðsluna
nema helzt hið almenna salt.
Framleiðslukostnaður þess yrði
að vísu aðeins um 350—400 kr.
tonnið, sem er afar lágt verð
fyrir það mjög hreina iðnaðar-
salt, sem þarna yrði framleitt.
Af 250 þús. tonna framleiðslu
mundu 50 þús. tonn verða not-
uð i íslenzkum sjávarútvegi.
Hafa tilraunir sýnt, að salt
þetta er, með smávægilegum
endurbótum, ágætt til fisk-
vinnslu. Það sem eftir er, 200
þús. tonn, mætti flytja út, t. d.
til Norðurlanda, sem kaupa
mikið iðnaðarsalt frá Hollandi,
en flutningskostnaður yrði hár,
og er það á mörkum, að saltið
sé samkeppnisfært, þegar
þangað kemur.
Venjulegt salt er mjög mikið
grundvallarhráefni í margs
konar efnaiðnaði. Á undan-
förnum tveimur árum hafa
rannsóknir því einkum beinzt
að hugsanlegri nýtingu þess til
iðnaðar hér á landi. í þvi sam-
bandi kemur margt til greina,
eins og sýnt er á meðfylgjandi
uppdrætti.
Það yrði alltof langt mál að
lýsa ýtarlega þeim þremur
framleiðsluleiðum, sem sýndar
eru á myndinni. Lauslegt yfir-
lit verður að nægja.
í fyrstu beindist athyglin
einkum að leið nr. 3. Vítissódi
er mikilvægt efni til þess að
hreinsa alúmínium-leir. Við
framleiðslu á honum fæst
einnig mikið af klóri, sem er
undirstöðuefni í margs konar
iðnaði, m. a. með efnum sem
fást frá oliuhreinsunarstöðv-
um, í hinum ört vaxandi plast-
iðnaði, eða svonefndum olíu-
efnaiðnaði. í ljós kom hins
vegar að oliuhreinsunarstöð
þurfti að vera nokkuð stór til
að framleiða hin nauðsynlegu
efni á samkeppnisfæru verði.
Einnig virðist plastiðnaðurinn
orðinn nokkuð viðsjárverður
vegna afar mikillar samkeppni.
Athyglin hefur því einkum
beinzt að leið nr. 1, þ. e. a. s.
framleiðslu á magnesíum-
málmi. Baldur Líndal verk-
fræðingur hefur unnið sleitu-
laust nú á annað ár að því að
endurbæta aðferð, sem mundi
henta sérstaklega vel til fram-
leiðslu á magnesium-klóríði úr
sjó hér á landi, en það er hrá-
efnið fyrir magnesíum-málm-
inn, sem er framleiddur með
rafgreiningu svipað og ál. Gert
er ráð fyrir því að niðurstöður
40