Samvinnan - 01.12.1970, Page 47

lenzkri smámynt að halda. Þeir
þarfnast annars — þeir þarfn-
ast ódýrra vinnustunda,
ágætra landsgæða og flaðrandi
þýlyndis. Allt þetta hafa þeir
hingað til fengið eftirtölulítið.
Vinnsla hins létta málms,
alúmíns, þykir erlendis enginn
aufúsugestur í þéttbýli.
Vinnslustöðvar hans eru ó-
hugnanleg skrímsli að stærð og
útliti, spúandi reyk- og ryk-
efnum yfir nágrennið. Það er
ekki lengur siður að byggja
slíkar smiðjur inni í stórborg-
um, svo mikið hafa menn þó
lært af þeirri dapurlegu sögu
sem gengur af samskiptum
stóriðju og borgarsamfélags.
En hér kemur fleira til. Vinnsl-
unni fylgir það að eiturefnið
flúor (flúorvetni) losnar í tals-
verðu magni og fer út í um-
hverfið ýmist í ræstilofti eða
hreinsivatni. Flúorinn er
hættulegur plöntugróðri og
dýralífi, og einnig fólki ýmist
beinlínis eða óbeinlínis gegn-
um fæðukeðjuna. Af þessum
sökum hefur hvarvetna verið
lögð áherzla á að setja ál-
bræðslur sem fjærst þéttri
byggð og hafa útbúnað þeirra
sem tryggastan gegn flúor-
mengun — hvarvetna nema á
fslandi. Hér er verksmiðjan
sett þétt við einu stórborg
landsins, ofnar hennar eru
opnir en ekki lokaðir eins og
víða tíðkast, og hreinsibúnaður
er enginn. Allar aðrar bræðslur
auðhringsins eru með hreinsi-
búnaði; íslendingar einir þjóða
sætta sig við óhindraða flúor-
mengun.
Auðvitað er rangt að skella
skuldinni á íslendinga alla án
aðgreiningar. Sökin liggur hjá
örfáum ofsatrúarmönnum auð-
hyggjunnar. Þeir gátu ekki
hugsað sér að fá auðhringnum
einhver annes til bólfestu því
það hefði orðið honum dýrara.
(Umhyggja fyrir strjálbýlinu er
ekki umræðuverð!). Og
hreinsitæki — þau eru líka allt
of dýr fyrir erlendan auðhring!
Fregnir hafa borizt um að út-
búnaður til að minnka flúor í
ræstilofti frá tiltekinni ál-
bræðslu í Noregi kosti sem
svarar 100 milljónum króna á
hvert kíló flúors á klukkustund.
Hvað skyldi þá kosta hér að
leiða burt þau 50—60 kíló sem
eru umfram hið norska há-
mark?
Gaman væri ef áhugamenn
um félagsfræðilegar athuganir
gerðu vísindalega úttekt á
valdastöðu álbræðslunnar í
þjóðfélaginu. Mér kæmi ekki á
óvart þó í ljós kæmi, að for-
stjóri ÍSALs reyndist nú þegar
hafa meiri völd heldur en hver
einn meðalstór þingflokkur í
stjórnarandstöðu. Það kynni
meira að segja að vera, að í
ýmsum greinum réði hann
meiru heldur en æðstu valda-
stofnanir ríkisins. Og ígrund-
um það með hverjum hætti
þessi einstaklingur hefur feng-
ið allt sitt vald. Það fór ekki
fram neitt lýðræðislegt kjör,
ekki neins konar könnun á
meirihlutavilja almennings.
Hann þáði það úr hendi er-
lends aðila, sem þótti langtíma
þjálfun hans í þjónustu banda-
rikjahers einkar ákjósanleg. En
hinn erlendi aðili fékk ráð-
stöfun á þessu valdi i krafti
fjármagns sins. Það var gerð-
ur við hann samningur, samn-
ingurinn heimilar honum gríð-
armikla fjárfestingu, fjárfest-
ingin gefur afl og aðstöðu til
alls kyns ákvarðana sem ýmist
eru samningsbundnar eða ekki.
Fjármagnið sjálft, atvinnu-
reksturinn, útflutningurinn,
peningaveltan veitir vald sem
er sterkara kjósendavaldi tug-
þúsunda manna. Og það er
ákveðinn einstaklingur sem nú
hefur umboð til að fara með
þetta vald.
Forsætisráðherra íslands
segir: Ég get látið þá i
Straumsvík setja uþp hreinsi-
tæki þegar ég vil (á Alþingi í
október). Forstjóri ÍSALs segir:
Mér dettur ekki í hug að setja
upp hreinsitæki (á mengunar-
fundi í nóvember). Hvor ætli sé
nú valdameiri í þessu máli þeg-
ar til kastanna kemur? En þó
eru úrslit i einvígi þessara stór-
menna ekkert aðalatriði.
Kjarni málsins er sá að stór-
iðja nútímans rekin á kapítal-
iskum grundvelli hefur kanní-
balískar tilhneigingar og tekur
tilfinnanlegan toll af mannlíf-
inu í hamingju og vellíðan, en
einnig í holdi og blóði.
Álbræðslan er nú þegar orð-
in stórveldi í efnahagslífi þjóð-
arinnar. Hjá henni vinna fleiri
menn en flestum fyrirtækjum
öðrum i landinu, og hún er
langstærsti útf ly tj andinn að
undanskildum sölusamtökum
útvegsins. Við núverandi afköst
koma 13% útflutnings frá
Straumsvík að því er viðskipta-
málaráðherra skýrði frá fagn-
andi á aðalfundi Verzlunarráðs
í haust. En er álbræðslan að
sama skapi hagkvæmt fyrir-
tæki fyrir íslenzkan þjóðarbú-
skap? Til að finna svar við því
verður að athuga hvaða efna-
hagsþætti íslendingar leggja
bræðslunni til. Upptalningin er
stutt: raforka og vinnuafl. Raf-
orkan er seld með tapi, vinnu-
aflið á gangverði í landinu.
Auk þess koma ríkinu skatt-
tekjur, áætlaðar 3 milljarðar
króna á samningstímabilinu
(25 árum). Til samanburðar
má geta þess að allar gjaldeyr-
istekjur í ár verða aldrei undir
20 milljörðum króna. Niður-
staðan er því sú að þjóðarbú-
skapurinn fær útúr álbræðsl-
unni aðeins vinnutekjur þeirra
sem vinna þar. Það er óhag-
kvæmasta form útflutnings
sem völ er á, líklega þó aðeins
skárra en senda menn í vinnu
til Sviþjóðar. íslendingar hafa
þó haft eitt sambærilegt fyrir-
tæki og álbræðsluna að efna-
hagslegum áhrifum og það er
Keflavíkurflugvöllur. Þegar
vinnan þar var mest verkaði
hún lamandi á íslenzkt at-
vinnulíf, og Völlurinn hefur
alltaf verið þjóðhagslegt tap-
Albrœðslan og höjnin í Straumsvílc.