Samvinnan - 01.12.1970, Blaðsíða 64

kerlinguna, sem hvorki fékk inni í
himnaríki né víti, Sveinn Pálsson og- Kóp-
ur, lofgerðaróður um fórnfúsan lækni og
þrekmikinn vatnahest, þannig að þar
sameinast karlmennskudýrkun og dýra-
vinátta Gríms í átakamikilli mynd, og
Skúlaskeið, sem sömuleiðis er lofgerð um
þrekmikinn hest, sem bjargar húsbónda
sínum á erfiðum flótta, en geldur fyrir
með eigin lífi. í ýmsum öðrum verkum
Gríms út af innlendum síðari tíma efn-
urn birtist karlmennskudýrkunin og ó-
beizluð, svo sem í kvæðunum Eiríkur for-
maður, þar sem því er lýst, hversu óblíð
náttúra setur mark sitt á menn, Hrólfur
sterki í elli, um það er gömul kempa
bj argar sonum sínum, sem hafa steypt
sér í meiri vanda en þeir eru menn til að
leysa sig úr, Þorbjörn kólka, þar sem lof-
uð er sæhetjan, sem bjargar mannslífum
í ofviðri, Snorratak, þar sem stillt er upp
andstæðunum æsku og elli og fjallað um
það, er æskan ætlar sér ekki af í oflæti
sinu, og Útilegumaðurinn, sem fjallar
um karlmennsku herta á öræfum íslands
og lofsyngur hana. íslendingasagnaefnum
bregður og fyrir, svo sem í kvæðunum
Þjóstólfur, þar sem sá skilningur er lagð-
ur í frásögn Njáls sögu, að Þjóstólfur
hafi unnað Hallgerði, Gunnarsríma, en
þar er fjallað um ævilok Gunnars á
Hliðarenda og neitun Hallgerðar um lokk
úr hári sínu í bogastreng handa honum,
og Glámur, bragðmikil lýsing á bardaga
Grettis við Glám.
En Grími lætur ekki síður, nema betur
sé, að leita til fjarlægari fortíðar, og því
er það, að flest meiri háttar sögukvæði
hans fjalla um persónur og atburði, sem
frá er greint í fornnorrænum sögum,
einkum fornaldarsögum og konungasög-
um. Eitthvert kunnasta kvæði hans þeirr-
ar tegundar mun vera Á Glæsivöllum, þar
sem lýst er fáguðu og kurteisu hirðlífi,
en undir yfirborðinu á sér þó stað hat-
römm barátta um aðstöðu og áhrif. Eins
og kunnugt er, tekst Grími þar að bregða
upp fádæmaglöggri mynd af yrkisefni
sínu, enda hjálpar þar og til, að hann
meitlar málfar sitt meir þar en víðast
annars staðar í verkum sínum, og í loka-
erindinu kemur síðan fram, aö það sem
Grímur er raunverulega með í huga, er
eigin barátta á hliðstæðum vettvangi og
skipbrot sitt þar. Að visu má segja, að
það spilli hér vel gerðu listaverki, hversu
hann dregur sína eigin persónu inn í
annars fagurfræðilega vel gerða mynd,
en á hinn bóginn er á það að líta, að
Grímur átti sér að baki einhvern fjöl-
breyttasta og ævintýralegasta feril ís-
lendinga i samtíma sínum, og sé það
haft í huga, verður sú persónulega játn-
ing hans, sem felst í kvæðinu, óneitanlega
allverðmæt. Af öðrum verkum, þar sem
um hliðstæð efni er fjallað, má nefna
Sinfjötla, um persónur úr frásögnunum
um Völsunga og varkárni þeirra í sam-
bandi við víndrykkju, Halldór Snorrason,
um karlmennið, sem ekki vill þola óbætta
ertni, heldur leitar réttar síns með harð-
neskju, og Tókastúf, um manninn, sem
leitar sér frama hjá tveimur konungum,
en reynist á báðum stöðum síztur allra
að afli, svo að frami hans verður eftir
því. Sömuleiðis er að nefna kvæðin, sem
Grímur setur yfirskriftina fslenzkar kon-
ur frá söguöldinni, en þar fjallar hann
um nokkrar af helztu kvenhetjum ís-
lendingasagna og greinir frá ástum
þeirra, heift og sorgum, og kvæðið Ólöf
Loftsdóttir ríka, þar sem hugrekki og
kraftur Ólafar verða honum uppistaða
í svipmikla persónulýsingu. Fornt efni er
einnig í kvæðinu Heimir, sem er hugljúf
mynd af umhyggjusemi hörpuslagarans
fyrir barninu, sem hann er að bjarga, og
svipað er að segja um kvæðið Starkaður,
þar sem öldungurinn lítur yfir áfallasama
ævi sina, en horfir með gleði fram til
endurfundanna við hollvin sinn Óðin.
Persónulýsingar koma og fram í kvæðun-
um, sem Grímur gefur samheitið Þrír
viðskilnaðir, en þar er fjallað i einni
lotu um þá Alexander mikla, Sverri kon-
ung og Richelieu kardínála, svo að hér
blandast saman erlent og norrænt efni,
en nokkur úttekt er gerð á lífi hvers þess-
ara manna um sig. Svipað á enn við um
Víkinga skírn, þar sem fram kemur glögg
smámynd frá liðnum tima af kergju vík-
ings eins, sem ekki vill taka skírn, nema
hann fái áður góða skyrtu, svo sem félag-
ar hans hafa fengið og hann hefur vanizt
við.
Ýmis af helztu sögukvæðum Gríms eru
þó enn ótalin. Má þar nefna hið alkunna
kvæði Sköfnungur, þar sem mögnuð orð-
kynngi hans sameinast lýsingu á frábæru
töfrasverði. Sköfnungur gengur ekki úr
slíðrum, nema um sé að ræða baráttu
fyrir góðum málstað, og þá reynist hann
líka allra sverða beztur. Hins vegar er
einnig lýst öðrum meginkosti hans, því
að eftir orustuna græðir hann öll sár og
smyr þau smyrslum, svo að lærdómur
kvæðisins er um miskunnsemi og mildi,
þegar settu marki hefur verið náð. Ann-
að af þekktustu kvæðum Gríms, þar sem
orðkynngi hans nýtur sín sömuleiðis með
afbrigðum, er Arnljótur gellini. Þar lýsir
hann stigamanninum, sem elur ævi sína
í óbyggðum í nábýli við úlfa og refi og
þarf á öllu þreki sínu að halda til að geta
viðhaldið lifinu. En þrátt fyrir þetta er
hann mildur og hjálpsamur fátæklingum
og þeim, sem villzt hafa af vegi, svo að í
boðskap kvæðisins blandast hér enn sam-
an miskunnsemi og hreystidýrkun. Þá er
að nefna kvæðið Jarlsníð, þar sem ókunn-
ur gestur kemur í jólaveizlu Hákonar
Hlaðajarls, og er hann hefur étið fylli
sína, fer hann með kvæði, þar sem blásin
eru út illverk jarlsins. Er dimmir í höll-
inni og ljós slökkna við lok kvæðisins,
fyllast hirðmenn ótta, en gesturinn
sleppur burt, og i ljós kemur, að hér var
á ferðinni Þorleifur Rauðfeldarson að
hefna sín á jarli. Þetta kvæði er nokkuð
samanþjappað að formi, en i því birtist
örugg myndvísi, og fleyg eru orðin, sem
lögð eru í munn Hákoni í niðurlagserind-
inu: „Enginn skyldi skáldin styggja,/
skæð er þeirra hefnd . . .“ Sömuleiðis ber
hér að geta um kvæðið Sverðasmiðurinn,
sem byggt er upp utan um alþekkta vísu
Vémundar Hrólfssonar í Landnámu, en
þar er á sama hátt og víða annars staðar
i kvæðum Gríms litið yfir ævi manns frá
ellidögum, í þessu tilviki rysjóttan ævi-
•fflMðcuto'jýlt Æ J&0£>
5ÍO.f kM Í4Ír Tli/ntyhd t/lU'T' {jli,
r / t 0 f jj
ík jt'Jí ittjjwr cn, 2-iffu-r^
. J ' l 9
yrn < jjW'UTtrfjvA
v\rvdUr J&Utti ’U'm 'i-vd/UíJ
jjr i tmm bkot^ Cc JkAcTuM
$fíé'rirtj-hjM-r -AjUuuT MAvtMf
SfLa-rUU k-íjrTU' J-i/ufx ÍUr jm.
iU'U-,
Jarx. tf-ufrfru'c jdomA
9m IíUu- /i ltr qpuv
Tvö fyrstu erindi kvœðisins „Arnljótur gellini" í
eiginhandarriti Gríms Thomsens (Lbs. 181,0, l,to).
feril gamals vikings, sem áður hjó með
sverðum, en smíðar þau nú í elli sinni, og
í niðurlagserindinu kemur síðan fram
boðskapur um gildi hófsemi og mildi, sem
öldungurinn brýnir fyrir ungum áheyr-
anda sinum. Loks er að nefna kvæðið
Hákon jarl, þar sem yrkisefnið er háðu-
legur dauðdagi Hákonar, sem verður
Grími tilefni til að koma á framfæri boð-
skap þess efnis, að menn geti lært það
af þessu fordæmi, að ekki dugi að streit-
ast gegn straumi tímans, heldur geti lífs-
stefna af því tagi ónýtt jafnvel mestu at-
gjörvismenn. Blandast hér þannig saman
karlmennskudýrkun Gríms og hagnýt
hollráð í lífsbaráttunni.
Af hinum veigameiri söguljóðum Gríms
er og að nefna kvæðið Sigríður Erlings-
dóttir af Jaðri. Það er nokkuð breitt frá-
sagnarverk, sem greinir frá því, hvernig
ástir takast með þeim Sigríði og Indriða
syni Einars þambarskelfis, síðan segir frá
móttökum Erlings Skjálgssonar, föður
Sigriðar, er Indriði kemur heim með
henni til Sóla, járnburði Indriða, þegar
hann hreinsar sig af áburði urn að hafa
spillt Sigríði, þá er svo frá greint, að
Erlingur hafi boðið honum hönd Sigríðar
í bætur, og loks segir frá fundi Indriða
og föður hans, heimsókn þeirra feðga til
Sóla og frá brúðkaupi Sigríðar og Ind-
riða. Heimildanotkun Gríms hér hefur
ekki verið rannsökuð sérstaklega, en efni
kvæðisins mun þó sótt í Þátt Eindriða og
Erlings, úr Flateyjarbók, sem hann virð-
ist hér fylgja að mestu, en ekki þó án
breytinga. Annars er söguþráður Gríms í
kvæðinu átakalítill og farsællegur, nokk-
ur persónulýsing Sigríðar kemur fram í
lýsingunum á því, hvernig hún bregzt við
einstökum viðburðum, og kemur hún þá
fram af einbeitni og styrk hinnar ungu
höfðingjadóttur, sem er sannfærð um
réttmæti ástar sinnar. Einnig er hinum
rosknu höfðingjum, Erlingi og Einari,
lýst af nokkurri alúð, og i heild ríkir heið-
ríkja og hamingja í verkinu, enda rætist
vel úr, þótt friðnum sé stefnt í nokkra
hættu um tíma.
64