Samvinnan - 01.12.1970, Side 68

Halldór Sigurðsson:
Kynþáttaátök í
sunnanveröri Afríku III:
ÞRENGINGAR
ANGÓLA
SkæruliHar MPLA á eftirlitsferð í Austur-Angóla.
Angóla er ákaflega náttúrufagurt land. Það er rúmlega tvisvar
sinnum stærra en Frakkland og ris uppfrá strönd Atlantsliafsins
í jarðfræðilegum þrepum. Skömmu eftir að ferðalangurinn hefur
sagt skilið við mollulegt hitabeltisloftslag strandsvæðanna, er
hann kominn uppá hásléttuna. Mikill meinhluti landsins liggur
i 1000 metra hæð eða þar yfir, og gerir það loftslagið þolanlegt
evrópskum innflytjendum, þó það sé kannski ekki beinlínis
þægilegt.
Á hásléttunni, þar sem stórfengleg imbondeiro-tré gnæfa yfir
landslagið, má heyra öskur og ýlfur villidýranna á næturþeli
— hýenur og sjakalar, ljón og pardusdýr. Mikilfenglegust er
senniiega hin tröllvaxna „sverðs-antilópa“ með nálega tveggja
metra löng horn — „þjóðartákn“ Angóla. Og hér er það sem
annað mesta herveldi á meginlandi Afríku heyr stríð sem staðið
hefur i hartnær áratug — stríð sem háð er af þrjózku og þolgæði
án nokkurra sigurvona.
Þegar uppreisn innfæddra Angólabúa brauzt út 1961 — eink-
anlega í héruðunum kringum höfuðborgina, Lúanda, og fyrir
norðan hana — sagði þáverandi forsætisráðherra Portúgals, dr.
António Salazar, í blaðaviðtali: „Hver sem ræðst á okkur skal
fá tvö högg fyrir hvert eitt, sem hann greiðir okkur.“ í marz
1963 sendi hermálaráðherra Portúgals herafla til Angóla með
þessum orðum: „Þið eigið eftir að berjast við villimenn. Við
skuium fást við þessa hermdarverkamenn einsog við mundum
fást við óargadýr!"
í Lúanda var elskuleg gömul kona meðal þeirra fyrstu sem
ég hitti, og hún sagði við mig: „Við megum til með að drepa
alla þessa negra — losa okkur við þá alla. Við fáum aldrei flóar-
frið fyrr en við erum búin að því.“
Þessi ummæli í höfuðborg Angóla komu einsog af sjálfu sér
— við vorum að tala um allt önnur efni. Þau sýna hve djúpstæð-
ur er ótti margra Portúgala i Angóla við það sem morgundagur-
inn kann að bera í skauti sér. Því þessi viðhorf við blökkumönn-
um — þó þau séu ekki nærri alltaf tjáð svo afdráttarlaust — eru
hreint ekki óalgeng meðal hvíta minnihlutans. Af þeim 5 nrilljón-
um manna, sem búa í Angóla, eru einungis 200.000 af evrópskum
uppruna.
Óttinn leynist nreð fólki, og það er ofurskiljanlegt. Uppreisnin
1961 leiddi til blóðugustu átaka sem nokkurntíma hafa átt sér
stað milli hvitra manna og svartra sunnan Sahara. Portúgalar,
sem á 15. öld höfðu kannað alla strandlengjuna frá Marokkó
suðurfyrir Góðrarvonarhöfða og norður til Rauðahafs, stóðu
alltieinu — 500 árum síðar — gagnvart alvarlegustu blökku-
mannauppreisn sem nokkurntíma hafði verið gerð gegn evrópsku
nýlenduveldi. Samkvæmt opinberum tölum létu 1300 portúgalskir
karlmenn, konur og börn lífið, auk 6000 „löghlýðinna og dyggra“
innfæddra verkamanna. Á hinn bóginn gera stjórnvöldin alls
enga grein fyrir tölu þeirra sem féllu í hefndaraðgerðum Portú-
gala — sem þeir nefndu „friðunaraðgerðir“ — á tveimur mán-
uðum eftir uppreisnina. Mat manna á tölu fallinna Angólabúa
á þessu skeiði hefur sveiflazt milli 25.000 og 60.000.
Og hvað hefur gerzt í Angóla eftir hina blóðugu uppreisn
1961? Heilmikið, hér og þar. Lúanda er orðin álitleg borg með
400.000 ibúa, stórfenglega strandgötu jaðraða pálmatrjám —
„Via Marginal“ sem minnir á Copacabana i Rio de Janeiro —
og talsverðan fjölda himinhárra skrifstofubygginga. Fáar borgir
í Afríku geta státað af jafnfögru umhverfi og Lúanda. Á þessu
strandsvæði er elzta þéttbýli Evrópumanna fyrir sunnan Sahara.
Á fjallshrygg fyrir ofan flóann við enda strandgötunnar stendur
virki sem var reist á 16. öld. Það hefur nú verið tekið í þjónustu
hersins og er lokað almennum borgurum.
Skammt frá þessu virki eru aðalstöðvar portúgölsku leynilög-
reglunnar, PIDE, i Angóla, en hennar verður maður var hvar sem
farið er. Ekki alls fyrir löngu voru sérstakar „stormsveitir“ frá
PIDE sendar gegn herafla þjóðfrelsisaflanna. Leynilögreglumenn
frá PIDE stóðu við hliðið, þegar ég kom til flugvallarins í Lúanda,
og gerðu sér það ómak að taka af mér vegabréfið til geymslu,
„svo það týnist ekki“ — en þann vináttuvott sýna þeir öllum
erlendum gestum.
Angóla er þriðji stærsti útflytjandi kaffis i heiminum, en kaffi
er önnur helzta verzlunarvara á alþjóðamarkaði næst á eftir
hráolíu. Meðan ég dvaldist í Norður-Angóla fór velmenntaður,
portúgalskur embættismaður með mig i skoðunarferð um miðbik
68