Samvinnan - 01.05.1976, Side 9

mikinn hluta virðisaukaskatts-
ins og því meiri likur fyrir þvi,
að hann komist óskertur til
skila.
Ég gat þess áður að sölu-
skatturinn væri einstigsskatt-
ur> Þ- e. a. s. allur innheimtur
við afhendingu skattskyldrar
yöru eða þjónustu til endan-
iegs neytanda. Þetta gerir það
a® verkum, að erfiðara er að
hafa eftirlit með þvi, að skatt-
inum sé skilað. Virðisauka-
skattur er að þvi leyti betri, að
uPphæð, sem er innheimt af
einum aðila, kemur sem frá-
dráttarliður hjá þeim næsta.
Heildsali A getur að vísu gefið
UPP minni upphæð en hann
innheimtir af smásalanum B,
en B smásali hefur að sjálf-
sögðu áhuga á að draga allan
sreiddan virðisaukaskatt frá,
er hann gerir upp það sem
hann hefur innheimt.
Slikir gagnkvæmir hagsmun-
ir, ef svo má að orði komast,
virka á þann hátt, að meiri
likur eru fyrir því að skattin-
urn sé skilað, en á þó ekki við
um siðasta lið innheimtu.
Þetta hefur orðið til þess að
menn hafa ályktað, að með
virðisaukaskattinum, sé komið
á sjálfvirku eftirlitskerfi. Hug-
myndafræðilega er þetta rétt,
en heldur vart í reynd, þvi
svindl getur átt sér stað, t. d.
með samvinnu framleiðenda og
sniásala.
• ekki himnaríki
SKATTANNA
Annar kostur virðisauka-
skattsins er, að hann er hlut-
laus, þ. e. uppsöfnunaráhrif
hans eru engin, þar sem kerfið
Serir ráð fyrir því, að endur-
greiðslur eigi sér stað á öllum
virðisaukaskatti sem atvinnu-
fyrirtæki greiða, ekki aðeins
af vöruinnkaupum, heldur
einnig af öðrum aðföngum og
rekstrarvörum, þar með taldar
fjárfestingar. Þetta gerir það
að verkum að áhrif hans á
neysluval og samkeppnisað-
stöðu atvinnuveganna gagn-
vart útlöndum er hlutlaus.
Mikilvæg forsenda fyrir þessu
hlutleysi er, að skatturinn nái
fil allrar vöru og þjónustu, sem
tH verður í atvinnulifinu. Und-
anþágur mega helst engar vera,
en það er einnig forsenda þess
að skatturinn verði auðveldur
1 framkvæmd.
I framkvæmd er vart hægt
að reikna með öðru, en ein-
verjar undanþágur verði.
erfið er byggt þannig upp, að
reiknað er með fullum frá-
ráttarrétti skatts á fjárfest-
mgu atvinnuveganna. Þennan
rétt er hægt að afnema, en þá
eru uppsöfnunaráhrif tekin inn
aftur og hlutleysinu fórnað.
Söluskattur hefur mjög verið
gagnrýndur af framleiðslu-
greinum iðnaðarins og það sem
einkum er gagnrýnt, er einmitt
hin miklu uppsöfnunaráhrif.
Þessi uppsöfnunaráhrif eru
einnig mikil i landbúnaði, en
landbúnaðurinn greiðir sölu-
skatt af f j árfestingarvörum og
ýmsum rekstrarvörum. Sama
er að segja um sjávarútveginn,
en þar er greiddur söluskattur
af fjárfestingum o. fl. sem
virðisaukaskattkerfið gerir
ekki ráð fyrir, þar sem leitast
er við að skattleggja neyslu og
íbúðabyggingar eingöngu. Við-
ast hvar, þar sem skatturinn
hefur verið tekinn upp, hefur
verið stefnt að því að gera
hann sem viðtækastan og með
fullum frádráttarrétti fyrir
fjárfestingarútgjöld, þegar þau
eiga sér stáð.
Þegar rætt hefur verið um
virðisaukaskatt, hafa kostir
hans einkum verið taldir og
það er ef til vill vegna þess að
nú hafa stjórnmálamennirnir
hafist handa við að sannfæra
sjálfa sig um ágæti hans. Það
er talað um sjálfvirkt eftirlit,
sem ekki stenst að öllu leyti.
Það er talað um hlutleysi, sem
ekki stenst heldur, ef undan-
þágur og frávik eru umtalsverð.
Virðisaukaskatturinn hefur
einnig sina galla og ég vil vara
við þeim hugsunarhætti, að
hann leysi öll vandamál sölu-
skattsins. Virðisaukaskatturinn
er án undantekninga gott
tekjuinnheimtukerfi i samfé-
lagi, sem er þróað iðnaðar- og
þjónustu þjóðfélag. Það er ekki
eins víst, að það henti eins vel
i samfélagi, þar sem smárekst-
ur, landbúnaður og sjávarút-
vegur er mikill hluti atvinnu-
lífsins. Með þessum orðum er
ég ekki að lýsa virðisaukaskatti
striði á hendur, heldur aðeins
að benda á, að menn mega ekki
láta sig dreyma um það að
virðisaukaskattur sé himnariki
skattanna. Virðisaukaskattur
eins og ég hef lýst honum
leggst endanlega á einka-
neyslu og á ibúðabyggingar, en
leggst ekki á rekstrarnauðsynj -
ar og fjárfestingarvörur. Þetta
hefur i för með sér að skatta-
hlutfallið verður að hækka eða
undanþágur að falla niður, ef
rikissjóður á að fá sömu tekj-
ur. Einnig hefur þetta í för með
sér tilfærslu á skattbyrði frá
fyrirtækjunum til hins al-
menna borgara og heimilanna.
Vegna þessara ástæðna tóku
Norðmenn upp fjárfestingar-
skatt af fjárfestingum at-
vinnuveganna, en slíkur skatt-
ur fórnar að nokkru hlutleysi
virðisaukaskattsins. Fjárfest-
ingarskattur getur hins vegar
verið gott hagstjórnartæki, ef
hið opinbera vill hafa áhrif á
fjárfestinguna í þjóðfélaginu.
í Sviþjóð var hins vegar tekinn
upp almennur launaskattur i
þeim tilgangi að jafna upp það
sem tapaðist við tilkomu virð-
isaukaskattsins.
Einn megin galli virðisauka-
skattsins er veruleg fjölgun
gjaldenda. Það má áætla að
fjöldi gjaldenda aukist a. m. k.
um helming. Mest aukning
verður i landbúnaði, u. þ. b.
5000 bændur, og i sjávarútvegi,
u. þ. b. 1000 útgerðarmenn.
Hvernig landbúnaður og
sjávarútvegur verður með-
höndlaður ef komið verður á
virðisaukaskatti, er mjög mik-
ið atriði og getur orðið all mik-
ið vandamál.
• HVERS KONAR
INNHEIMTA?
Þessi mikli fjöldi gjaldenda,
sem mundi bætast í hóp fram-
teljenda, krefst þess, að fundin
verði einföld aðferð til inn-
heimtu virðisaukaskatts hjá
þessum aðilum. Á Norðurlönd-
um er landbúnaður felldur inn
í hið almenna virðisaukaskatts-
kerfi og skatthlutfall hið sama
og i öðrum greinum. í Noregi er
bændum og útgerðarmönnum
þó heimilt að telja aðeins
fram einu sinni á ári.
Það koma líklega margar
leiðir til greina í landbúnaði,
en ekki geðjast mér að þeirri
hugmynd, að allir bændur
landsins verði framtalsskyldir.
í fljótu bragði tel ég að vel
kæmi til álita, að vinnslustöðv-
ar landbúnaðar innheimti virð-
isaukaskatt, sem innheimtuað-
ili á 1. stigi. Þá vaknar spurn-
ingin um endurgreiðslu til
bænda vegna virðisaukaskatts,
sem þeir greiða af rekstrar-
vörum. Ég tel vel koma til álita
að aðalliður í rekstrarvörum
bænda, fóðurbætir, áburður og
landbúnaðarvélar verði undan-
þeginn og að bændur fái end-
urgreiddan virðisaukaskatt af
öðrum rekstrarliðum, samkv.
framiögðum reikningum. Þetta
mundi að vísu útheimta nokkra
vinnu, af hálfu bænda, en þó
lítilræði miðað við þá vinnu,
ef kerfið væri notað í uppruna-
legri mynd.
Sama er að segja um sjávar-
útveginn. Ég held að best væri
að vinnslustöðvar leggðu á
virðisaukaskatt, en ekki út-
gerðarmenn. Sá virðisauka-
skattur yrði í reynd lítill sem
enginn, þar sem meginhluti
Virðisaukaskattur
hefur verið tekinn
upp 1 allflestum ná-
grannalöndum
okkar.
Söluskattskerfið er
mjög gallað
og þarfnast
úrbóta á einn eða
annan hátt.
V ir ðisaukaskatturinn
hefur einnig
sína galla
og leysir ekki öll
vandamál
söluskattsins.